സംഗ്രഹം

കേരളത്തിലെ രംഗകലാചരിത്രത്തിൽ സ്ത്രീസത്തയെ ലാവണ്യാത്മകമായും രാഷ്ട്രീയമായും അടയാളപ്പെടുത്തുന്ന കലാകാരിയാണ് ഉഷാ നങ്ങ്യാർ. പുരാണ സ്ത്രീകഥാപാത്രങ്ങളായ ‘പഞ്ചകന്യക’മാരെ അടിസ്ഥാനമാക്കി ഉഷാ നങ്ങ്യാർ ചിട്ടപ്പെടുത്തി അഞ്ച് ദിവസമായി അവതരിപ്പിച്ച പരമ്പരയിൽ ആദ്യ അവതരണം അഹല്യാവിമോചനം ആയിരുന്നു. അഹല്യ എന്ന പുരാണകഥാപാത്രത്തെയും അവതരണപാഠം എന്ന നിലയിൽ അരങ്ങിലെ അഹല്യയെയും വിശകലനം ചെയ്യുകയാണ് ഈ പ്രബന്ധത്തിൽ.

താക്കോൽവാക്കുകൾ

രംഗപാഠം – അരങ്ങ് – ഉടൽ – കർത്തൃത്വം – പാഠഭേദം – പ്രതിരോധം – ശരീരഭാഷ – ശിലീകരണം – സങ്കേതബദ്ധം – സത്ത – സൗന്ദര്യശാസ്ത്രം.

ആമുഖം

രാമായണത്തിൽ ബാലകാണ്ഡത്തിലെ കഥാപാത്രമാണ് അഹല്യ. രാമായണകഥ പുരോഗമിക്കുന്നതിന്റെ ആദ്യഘട്ടത്തിൽ തന്നെ, ഏതോ പൂർവ്വാനുഭവത്തിൻ്റെ തുടർച്ചപോലെ, ഏതോ പൂർവ്വകഥയുടെ അവസാനത്തിൽ പൂർത്തീകരിക്കാതെ അവശേഷിപ്പിച്ചൊരു കഥാതന്തുപോലെ, അഹല്യ പ്രത്യക്ഷപ്പെടുന്നു. ഒരു കഥാപാത്രമായിട്ടാണോ അഹല്യയെ ആദ്യം കാണുന്നത് എന്നാലോചിച്ചാൽ, പ്രത്യക്ഷത്തിൽ അങ്ങനെയല്ല. സചേതനമായ ഒരു സ്ത്രീരൂപമായിട്ടല്ല അഹല്യ കാണപ്പെടുന്നത്. കാലങ്ങളായി ഉറഞ്ഞുകൂടി അനക്കമറ്റ് ആശ്രമഭൂമിയിൽ കിടക്കുന്ന ഒരു കല്ല് . ആ ശിലാരൂപത്തെ ചൂണ്ടിക്കാട്ടിയാണ് കുമാരന്മാരായ രാമലക്ഷ്മണന്മാരോട് ഗുരുവായ വിശ്വാമിത്രൻ പറയുന്നത്, ‘അത് അഹല്യയാണ്’ എന്ന്. മുനിശാപത്താൽ കല്ലായിത്തീർന്ന്, ആശ്രമഭൂമിയിൽ കാലങ്ങൾ കഴിയുന്ന അഹല്യ. രാമന്റെ പാദസ്പർശമേറ്റ് മോക്ഷം കിട്ടുന്നതുവരെ കല്ലിച്ചുകിടക്കാൻ വിധിക്കപ്പെട്ടവൾ. കല്ലായിരിക്കെ പെണ്ണായും പെണ്ണായിരിക്കെ കല്ലായും കാണപ്പെടുന്ന അഹല്യ – നിസ്സഹായതയുടെ ആൾരൂപം. അഹല്യയുടെ പൂർവ്വകഥയിലേയ്ക്കും ആ കഥാപാത്രത്തിന്റെ ജീവിതത്തിലേയ്ക്കും ഒരു കലാകാരി തൻ്റെ ദൃഷ്ടി പായിച്ചതിൻ്റെ സാക്ഷാത്ക്കാരമാണ് അഹല്യാവിമോചനം എന്ന രംഗപാഠം. ഉഷാനങ്ങ്യാർ എന്ന കലാകാരി കൂടിയാട്ടത്തിന്റെ സങ്കേതത്തിലൂടെ പ്രേക്ഷകരെ കൂട്ടിക്കൊണ്ടുപോകുന്നത് പുരാണ സന്ദർഭത്തിലെ അഹല്യയുടെ പൗരാണികം മാത്രമല്ലാത്ത പെണ്മയിലേയ്ക്കാണ്. അഹല്യ എന്ന പുരാണപാഠം അരങ്ങിലെ പെൺപൊരുളായി സംവദിക്കുന്നതിന്റെ കാഴ്ചാനുഭവമാണ് അഹല്യയുടെ രംഗപാഠനിർമ്മിതി. ശൈലീകൃതവും സങ്കേതബദ്ധവുമായ കലാരൂപത്തിന്റെ ഘടനയിൽ ഒരു പുരാണപാത്രത്തെ പുനരാവിഷ്ക്കരിക്കുമ്പോഴത്തെ സാധ്യതയെയും വെല്ലുവിളിയെയും ഉഷാനങ്ങ്യാർ അഭിസംബോധന ചെയ്യുന്നു. നിസ്സഹായവും ഭീതിദവും അസ്വസ്ഥവുമായ പെൺതിരോധാനങ്ങളുടെ തുടർക്കഥകൾ നാലുപാടുനിന്നും മുഴങ്ങിക്കേൾക്കുന്ന വർത്തമാനകാലത്തിൽ അരങ്ങും ഉടലും പ്രതിരോധത്തിൻ്റെ സൂക്ഷ്മവാഹകങ്ങളാകുന്നു. കഥാപാത്രവിശകലനത്തിനൊപ്പം, അരങ്ങുപാഠത്തിലൂടെയും കല എങ്ങനെയാണ്, എന്തൊക്കെയാണ് കാലത്തോട് സംവദിക്കുന്നത് എന്ന ആലോചന കൂടിയാണ് ഈ പ്രബന്ധം.

പഞ്ചകന്യകാ സങ്കല്പം

പഞ്ചകന്യകമാരെന്ന് വിളികൊണ്ട അഹല്യ, ദ്രൗപദി, സീത, താര, മണ്ഡോദരി എന്നീ കഥാപാത്രങ്ങളെ കൂടിയാട്ടത്തിൻ്റെ ചിട്ടയിലും അതേസമയം കാലികമായ നവീകരണങ്ങളോടെ, സ്വതന്ത്രവ്യാഖ്യാനത്തിൻ്റെ രീതിയിലും ചിട്ടപ്പെടുത്തി അവതരിപ്പിക്കുന്നതായിരുന്നു പഞ്ചകന്യാ മഹോത്സവം. കഥാസന്ദർഭം പൗരാണികം തന്നെയാകുമ്പോഴും കഥാപാത്രങ്ങൾ സംവദിക്കുന്നത് സമകാല സാമൂഹ്യ-സാംസ്കാരിക ബോധ്യങ്ങളോടാണ്, പുതിയ കാലത്തെ പ്രേക്ഷകരോടാണ്. പഞ്ചകന്യകമാരെ ചിട്ടപ്പെടുത്തിയതും അവതരിപ്പിച്ചതും, കലാശൈലിയിൽ വിട്ടുവീഴ്ച ചെയ്യാതെ തന്നെ കാലത്തിൻ്റെ കാഴ്ചകളെ അരങ്ങിൽ സന്നിവേശിപ്പിക്കാൻ നിരന്തരം ശ്രമിക്കാറുള്ള ഉഷാനങ്ങ്യാർ ഉൾപ്പെടെയുടെ കലാകാരികളാണ്. പുരാണപ്രസിദ്ധരായ പഞ്ചകന്യകമാരിൽ ആദ്യം പറയുന്ന പേര് അഹല്യയുടേതാണ്. ദ്രൗപദി ഒഴികെ മറ്റു നാലുപേരും രാമായണത്തിലെ കഥാപാത്രങ്ങളാണ്. അതിൽത്തന്നെ സീത രാമായണത്തിലെ പ്രധാന കഥാപാത്രവും മറ്റുള്ളവർ കഥാഗതിയുടെ പിൽക്കാല സന്ദർഭങ്ങളിൽ കണ്ടുമുട്ടുന്നവരുമാണ്. സീത രാമായണത്തിൽ ഏതാണ്ട് ഉടനീളമുള്ള കഥാപാത്രമാകുമ്പോഴും, പഞ്ചകന്യകാവതരണത്തിൽ ഒരു സവിശേഷ കാഴ്ചപ്പാടിലാണ് സീതയെ സ്വീകരിച്ചിട്ടുള്ളതെന്നുകാണാം. സീതയുടെ ആശ്രമജീവിതസന്ദർഭമാണ് അവതരണത്തിന് തിരഞ്ഞെടുക്കുന്നത്. ഒരുപക്ഷേ, സീതയുടെ വ്യക്തിത്വവും ചിന്തകളും ഉറയ്ക്കുകയും സ്വയം ആലോചിച്ച് തീരുമാനം എടുക്കാനുള്ള ശേഷി കൈവരിക്കുകയും ചെയ്യുന്നത് ഈ ഘട്ടത്തിലാണ്. ഒരു കഥാപാത്രം എന്ന നിലയിൽ സീത പരുവപ്പെടുന്ന ഘട്ടം രാമായണകഥയുടെ ഈ പിൽക്കാലമാണ്. അതുകൊണ്ടാകാം കുമാരനാശാൻ്റെ ‘ചിന്താവിഷ്ടയായ സീത’ എന്ന കാവ്യം തിരഞ്ഞെടുക്കുകയും സീതയുടെ ചിന്തകളെ അടിസ്ഥാനമാക്കിക്കൊണ്ടുള്ള ശരീരഭാഷ്യത്തിന് രൂപം നല്കുകയും ചെയ്തത്. “ഉടൽ മൂടിയിരുന്നു ദേവി/ തന്നുടയാടത്തളിരൊന്നു കൊണ്ടുതാൻ / വിടപങ്ങളൊടൊത്ത കൈകൾ തൻ/ തുടമേൽ വച്ചുമിരുന്നു സുന്ദരി” എന്ന ശ്ലോകത്തെ കേന്ദ്രീകരിച്ചുകൊണ്ട് സ്വഗതാഖ്യാനശൈലിയിൽ വികസിക്കുന്ന കാവ്യത്തിൻ്റെ ശില്പഘടന അഭിനയകലയുടെ സമ്പ്രദായത്തോട് സമരസപ്പെട്ടുനിന്നു. താര, മണ്ഡോദരി എന്നീ കഥാപാത്രങ്ങളെയും കഥാപുരോഗതിയുടെ പിൽക്കാല സന്ദർഭങ്ങളിലാണ് നാം കാണുക. രാവണൻ്റെയും ബാലി-സുഗ്രീവന്മാരുടെയും അനിഷേധ്യമായ സാന്നിധ്യത്തിൻ്റെ പശ്ചാത്തലത്തിലാണ് ഈ കഥാപാത്രങ്ങൾ വരുന്നത്. അതായത് സീതയും താരയും മണ്ഡോദരിയും രാമായണത്തിൽ സവിശേഷമായ പദവികൾ / റോളുകൾ ഉള്ള കഥാപാത്രങ്ങളാണ്. എന്നാൽ അതിൽനിന്ന് വ്യത്യസ്തമാണ് അഹല്യയുടെ സ്ഥിതി. ഒരു കഥാപാത്രത്തിലുപരി ശാപം, സഹനം, അതിജീവനം തുടങ്ങിയ അമൂർത്തസത്തകളുടെ മൂർത്തഭാവത്തിലാണ് അഹല്യ വർത്തിക്കുന്നത്.

ആരാണ് അഹല്യ?

രാമായണത്തിൽ ബാലകാണ്ഡത്തിലാണ് അഹല്യ എന്ന കഥാപാത്രം കടന്നുവരുന്നത്. എന്നാൽ അവിടെ ഒരു കഥാപാത്രമായിട്ടാണോ അഹല്യയെ നാം കാണുന്നത്? ആശ്രമഭൂമിയിലെ ഒരു ശിലയിലേയ്ക്ക് വിരൽ ചൂണ്ടിക്കൊണ്ടാണ് വിശ്വാമിത്രൻ, രാമലക്ഷ്മണന്മാർക്ക് – അത് തപസ്സനുഷ്ഠിക്കുന്ന അഹല്യയാണ് എന്ന് കാണിച്ചുകൊടുക്കുന്നത്. വിധിവശാൽ കഴിഞ്ഞ യുഗത്തിൽ ശിലയായി രൂപാന്തരം പ്രാപിച്ച നാരീരത്നമാണവൾ. രാമായണകഥ നടക്കുന്ന കാലം ത്രേതായുഗം ആണല്ലോ. എന്നാൽ അഹല്യ ത്രേതായുഗത്തിൽ മാത്രം നിലനിൽക്കുന്നതോ ജീവിക്കുന്നതോ ആയ കഥാപാത്രമല്ല, രാമായണത്തിനു പുറത്തും ജീവിതമുള്ള, അലൗകിക മാനങ്ങളുള്ള ഒരു കഥാപാത്രമാണ് അഹല്യ. അഹല്യയുടെ പൂർവ്വകഥ കൃതയുഗത്തിലേയ്ക്കാണ് നീളുന്നത്. അഹല്യ ബ്രഹ്മപുത്രി ആണെന്ന സൂചന രാമായണത്തിൽനിന്ന് ലഭിക്കുന്നു. പുരുവംശത്തിലെ പഞ്ചാശ്വമഹാരാജാവിന്റെ പുത്രിയായിരുന്നു അഹല്യ എന്ന പരാമർശവും കാണുന്നു. മനുഷ്യജന്മം ആയിരിക്കുകയും അമാനുഷികശക്തിയുടെ സാന്നിധ്യം ഉണ്ടായിരിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന പാത്രങ്ങൾ പുരാണത്തിലുണ്ട്. സൂര്യപുത്രൻ, വായുപുത്രൻ തുടങ്ങിയ സങ്കല്പങ്ങൾ പോലെ ബ്രഹ്മപുത്രിയെയും മനസ്സിലാക്കാം. അഹല്യയുടെ കഥയ്ക്ക് പാഠഭേദങ്ങൾ ഉണ്ടെങ്കിലും ഗൗതമമഹർഷിയുടെ ഭാര്യയായി തപോനിഷ്ഠമായ ആശ്രമജീവിതം നയിച്ചിരുന്ന അഹല്യയെ ആണ് ‘അഹല്യാവിമോചനം’ എന്ന അവതരണത്തിന് സ്വീകരിച്ചിട്ടുള്ളത്. വാല്മീകീരാമായണത്തിലും അദ്ധ്യാത്മരാമായണത്തിലും ചെറിയ പാഠഭേദങ്ങളോടെയാണെങ്കിലും ഗൗതമൻ്റെ ശാപവും അഹല്യയുടെ ശിലീകരണവും ഉണ്ട്. വാത്മീകിയുടെ അഹല്യയ്ക്ക് ഇന്ദ്രസാമീപ്യം താല്പര്യമുള്ളതായും ഇത് ഗൗതമാശ്രമമാണ്, ഇവിടെ നില്ക്കുന്നത് ആപത്താണ് എന്ന് ദേവേന്ദ്രനെ പോകാനായി പ്രേരിപ്പിക്കുന്നതുമായ ശ്ലോകം കാണാം. എന്നാൽ, ഈ പാഠഭേദമല്ല അഹല്യാവിമോചനം എന്ന അവതരണത്തിന് ആധാരം.

മുനിശ്രേഷ്ഠനായ ഗൗതമൻ്റെ പത്നിയായി ആശ്രമജീവിതം നയിച്ചുവരികയായിരുന്നു അഹല്യ. ഗൗതമന്റെ തപോനിഷ്ഠമായ ദിനചര്യയോട് ഇണങ്ങിച്ചേർന്ന് അദ്ദേഹത്തിൻ്റെ പൂജാദികർമ്മങ്ങൾക്ക് ആവശ്യമായുള്ള സാമഗ്രികളും സൗകര്യങ്ങളും എല്ലാം ചെയ്തുകൊടുത്ത്, ധർമ്മപത്നിയായിത്തന്നെ ജീവിച്ചുവരികയാണ് അവൾ. അതിസുന്ദരിയാണ് അഹല്യയെന്ന് എഴുത്തച്ഛൻ തന്റെ കിളിപ്പാട്ടിൽ ആവർത്തിക്കുന്നുണ്ട്. അദ്ധ്യാത്മരാമായണം കിളിപ്പാട്ട് പൊതുവേ ആധ്യാത്മിക-ഭക്തിരസങ്ങൾക്ക് പ്രാധാന്യം കൊടുക്കുന്നതുകൊണ്ടുതന്നെ ശരീരസൗന്ദര്യവർണ്ണനയെ ഒഴിവാക്കുന്ന പതിവാണ് എഴുത്തച്ഛനുള്ളത്. എന്നാൽ ദേവേന്ദ്രനിൽ കാമാസക്തി ജനിപ്പിച്ച അഹല്യാരൂപത്തെ അദ്ദേഹം വിസ്തരിച്ച് വർണ്ണിക്കുന്നു. “വിശ്വമോഹിനിയായോരഹല്യാരൂപം കണ്ടു
ദുശ്ച്യവനനും കുസുമായുധവശനായാൻ”
എന്നാരംഭിക്കുന്ന അഹല്യാവർണ്ണന “സന്തതം മനക്കാമ്പിൽ സുന്ദരഗാത്രീരൂപം
ചിന്തിച്ചു ചിന്തിച്ചനംഗാന്ധനായ് വന്നാനല്ലോ” എന്നാണ് അവസാനിപ്പിക്കുന്നത്. മുനിപത്നിയായി ആശ്രമജീവിതം നയിക്കുന്ന അതിസുന്ദരിയായ അഹല്യയെ പൂജാദികർമ്മങ്ങൾക്കാവശ്യമായ പൂക്കളും മറ്റും ശേഖരിക്കുന്നതിനിടയിലാണ് ഇന്ദ്രൻ കാണുന്നത്. ഈ സൗന്ദര്യധാമത്തെ പ്രാപിക്കാൻ എന്താണു മാർഗ്ഗമെന്ന് ഇന്ദ്രൻ കാമപീഡാവിവശനാകുന്നു എന്നതാണ് കഥാസന്ദർഭം.

ഈ സന്ദർഭത്തിൽ ഇന്ദ്രൻ്റെ കണ്ണിലൂടെ കാണുന്ന അഹല്യയാണുള്ളത്. എന്നാൽ അഹല്യാവിമോചനം എന്ന രംഗപാഠത്തിൽ നാം കാണുന്ന അഹല്യ ഭയ- ഭക്തികളോടെ ഗൗതമനുള്ള വസ്തുവകകൾ ഒരുക്കുകയും ശുദ്ധീകരിക്കുകയും വെള്ളം ശേഖരിക്കുകയുമെല്ലാം ചെയ്യുമ്പോഴും ആശ്രമാന്തരീക്ഷത്തിൻ്റെ ഏകാന്തതയും മുനിയുടെ ദിനചര്യകളുടെ ആവർത്തനവിരസതയും അവളെ ബാധിക്കുന്നുണ്ട്. വലിയ താല്പര്യമില്ലാത്ത പ്രവൃത്തികൾ നിത്യവും ആവർത്തിക്കേണ്ടി വരുന്നതിൻ്റെ മടുപ്പും, പ്രായവും ശീലങ്ങളും നല്കുന്ന കാമനാകൗതുകങ്ങളും അവൾക്കുണ്ട്. മഹർഷിയുടെ പരുക്കനും ഗൗരവമേറിയതുമായ പ്രകൃതത്തെയും സമർപ്പിത തപോചര്യയെയും ഭയാദരങ്ങളോടെ മാറിനിന്നു നോക്കുന്ന, അതൊന്നും തനിക്ക് മനസ്സിലാകാത്തതോ അപ്രാപ്യമോ ആയ കാര്യങ്ങളാണെന്ന മട്ടിൽ വീക്ഷിക്കുന്ന അഹല്യയെ ആ സന്ദർഭത്തിൽ നാം കാണുന്നു. പ്രകൃതിയിലെ മനോഹരദൃശ്യങ്ങൾ ആസ്വദിക്കുകയും, ആശ്രമത്തിലെ വളർത്തുമാൻകുട്ടിയെ മടിയിലിരുത്തിയും ഒപ്പം കളിച്ചും ആനന്ദിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന അഹല്യ പർണ്ണശാലയുടെ മുറുകിയ ശീലങ്ങളോട് അനായാസം പൊരുത്തപ്പെട്ടിട്ടില്ല. അഹല്യയെ അവതരിപ്പിക്കുമ്പോഴത്തെ ഇത്തരം ആട്ടങ്ങളിലൂടെയും അഭിനയത്തിലൂടെയും ഒരു കലാകാരി സംവദിക്കുന്നത്, അഹല്യയുടെ കർത്തൃത്വത്തെയാണ്. നമ്മുടെ സാമ്പ്രദായിക നോട്ടങ്ങളിൽ തളച്ചിടാൻ പറ്റുന്നതിനപ്പുറം സത്തയും വ്യക്തിത്വവും ഉള്ളവരാകാം പുരാണ സ്ത്രീകഥാപാത്രങ്ങൾ. എന്തുകൊണ്ടാണ് നമ്മുടെ സാഹിത്യ- കലാഖ്യാനങ്ങൾ (വ്യാഖ്യാനങ്ങളും) അത് കാണാതെ പോകുന്നത് എന്ന ചോദ്യം നിശ്ശബ്ദമായി ഇവിടെ ഉന്നയിക്കപ്പെടുന്നു.