1990-കളിൽ ആഗോളതലത്തിൽ മാർക്സിസ്റ്റ് സിദ്ധാന്തങ്ങൾ പാശ്ചാത്യ അക്കാദമിക രംഗത്തും രാഷ്ട്രീയ മണ്ഡലങ്ങളിലും പോസ്റ്റ്-സ്ട്രക്ചറലിസ്റ്റ്, പോസ്റ്റ്-കോളോണിയൽ ചിന്തകളുടെ വെല്ലുവിളി നേരിട്ട നിർണ്ണായക ഘട്ടത്തിലാണ് ഐജാസ് അഹമ്മദ് തന്റെ വിമർശനങ്ങൾ ശക്തമായി അവതരിപ്പിച്ചത്. ഭൗതികവാദപരമായ വിശകലനത്തെയും വർഗ്ഗസമരത്തെയും സംരക്ഷിച്ചുകൊണ്ട് അദ്ദേഹം സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയം (Micro Politics), സ്വത്വരാഷ്ട്രീയം(Identity Politics)തുടങ്ങിയ സൈദ്ധാന്തിക പ്രവണതകൾക്കെതിരെ നടത്തിയ വിമർശനം, ആഗോള രാഷ്ട്രീയ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയെയും (Political Economy) സാംസ്കാരിക ദേശീയതയെയും നവ-സാമ്രാജ്യത്വത്തെയും മനസ്സിലാക്കാൻ സഹായകമാകുന്ന ഒരു വിമർശന ചട്ടക്കൂട് നൽകുന്നുണ്ട്.

​ഐജാസ് അഹമ്മദ്: ഒരു മാർക്സിസ്റ്റ് സൈദ്ധാന്തികൻ

​ഐജാസ് അഹമ്മദ് (1941–2022) ഇന്ത്യൻ വംശജനായ പ്രമുഖ മാർക്സിസ്റ്റ് ചിന്തകനായിരുന്നു. അദ്ദേഹം കലിഫോർണിയ സർവ്വകലാശാലയിൽ (യുസി ഇർവിൻ) താരതമ്യ സാഹിത്യ വിഭാഗത്തിൽ പ്രൊഫസറായി സേവനമനുഷ്ഠിച്ചു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ സൈദ്ധാന്തിക ജീവിതം സാഹിത്യ വിമർശനം, ചരിത്രം, മാർക്സിസ്റ്റ് തത്വചിന്ത, രാഷ്ട്രീയം, രാഷ്ട്രീയ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥ തുടങ്ങിയ മേഖലകളിലൂടെ കടന്നുപോയി. തന്റെ നിലപാടുകളിൽ ഉറച്ചുനിന്നുകൊണ്ട്, യൂറോപ്യൻ സാഹിത്യ ക്ലാസിക്കുകളിലും ഉറുദു സാഹിത്യത്തിലും രാഷ്ട്രീയ ധ്രുവീകരണങ്ങളിലും ഒരുപോലെ ഇടപെടാൻ അദ്ദേഹത്തിന് സാധിച്ചു. ഐജാസ് ​അഹമ്മദിന്റെ പ്രധാന കൃതി, 1992-ൽ പ്രസിദ്ധീകരിച്ച In Theory: Classes, Nations, Literatures ആണ്. ഈ ഗ്രന്ഥം ഫ്രെഡ്രിക് ജെയിംസന്റെ (Fredric Jameson) ‘ദേശീയ അന്യാപദേശം’ (National Allegory) എന്ന ആശയമുൾപ്പെടെയുള്ള കോളനിയനന്തര സിദ്ധാന്തങ്ങളെയും സാമ്രാജ്യത്വത്തെയും കുറിച്ചുള്ള വിമർശനത്തിന് തുടക്കമിട്ടു. 1990-കളിലെ പോസ്റ്റ്-സ്ട്രക്ചറലിസ്റ്റ്, പോസ്റ്റ്-മോഡേണിസ്റ്റ് ചിന്തകൾ മാർക്സിസത്തെ തള്ളിക്കളഞ്ഞപ്പോൾ, ഭൗതികവാദ സമീപനം നിലനിർത്താൻ ഐജാസ് അഹമ്മദിന്റെ വിശകലനം ഒരു തലമുറയിലെ വിദ്യാർത്ഥികൾക്ക് സഹായകമായി.
​അദ്ദേഹത്തിന്റെ സൈദ്ധാന്തിക നിലപാട് ‘ട്രൈകോണ്ടിനന്റ്’ (ഏഷ്യ, ആഫ്രിക്ക, ലാറ്റിനമേരിക്ക) രാജ്യങ്ങളുടെ സാമ്രാജ്യത്വവിരുദ്ധവും കോളനിവിരുദ്ധവുമായ ചരിത്രത്തിൽ ആഴത്തിൽ വേരൂന്നിയ മാർക്സിസത്തെയാണ് പ്രതിനിധാനം ചെയ്തത്. അദ്ദേഹം നവ-സാമ്രാജ്യത്വത്തെക്കുറിച്ച് വിപുലമായി എഴുതി. അദ്ദേഹത്തിന്റെ ‘ഇംപീരിയലിസം ഓഫ് ഔർ ടൈം’ (Imperialism of our time) പോലുള്ള ലേഖനങ്ങൾ, അമേരിക്കയുടെ നേതൃത്വത്തിലുള്ള ഇറാഖിലെയും അഫ്ഗാനിസ്ഥാനിലെയും യുദ്ധങ്ങളുടെ പശ്ചാത്തലത്തിൽ, സാമ്രാജ്യത്വത്തിന്റെ തുടർച്ചകളെക്കുറിച്ചുള്ള ഉൾക്കാഴ്ചകൾ നൽകി.
​ആ ഇടപെടലുകളുടെ രാഷ്ട്രീയമായ പ്രാധാന്യം മനസ്സിലാക്കണമെങ്കിൽ, അദ്ദേഹം എഴുതിയ കാലഘട്ടം പരിഗണിക്കേണ്ടതുണ്ട്. In Theory പ്രസിദ്ധീകരിച്ചത് 1992 ൽ, സോവിയറ്റ് യൂണിയൻ്റെ തകർച്ചയ്ക്ക് തൊട്ടുപിന്നാലെയാണ്. ഈ തകർച്ച കാരണം പാശ്ചാത്യ അക്കാദമിക മേഖലയിൽ മാർക്സിസത്തിന് വലിയ തിരിച്ചടി നേരിട്ടു. അന്നത്തെ സാഹചര്യത്തിൽ, മുതലാളിത്തത്തിന്റെ ആഗോളപരമായ വിജയത്തെ പലരും പ്രഖ്യാപിച്ചു. ഈ സൈദ്ധാന്തിക യുദ്ധക്കളത്തിൽ, ചരിത്രപരമായ ഭൗതികവാദത്തെ സംരക്ഷിക്കാനുള്ള രാഷ്ട്രീയമായ ശ്രമമായിരുന്നു ഐജാസ് അഹമ്മദിൻ്റെ കൃതി.
​വർഗ്ഗപരമായ വിശകലനവും ചരിത്രപരമായ ഭൗതികവാദവും ഉപേക്ഷിക്കുന്നതിലൂടെ, അക്കാദമിക ചിന്തകൾ മുതലാളിത്തത്തിന് വെല്ലുവിളിയാകാത്ത, ‘സാംസ്കാരികമായ’ പ്രതിഷേധങ്ങളിൽ ഒതുങ്ങും എന്ന് അദ്ദേഹം വാദിച്ചു. വിമോചനത്തിനായുള്ള രാഷ്ട്രീയ താൽപ്പര്യം നിലനിർത്തുന്നതിനും, ‘പോസ്റ്റ്-‘ ചിന്താധാരകൾ മുന്നോട്ട് വെച്ച വർഗ്ഗ നിരാകരണത്തിൽ നിന്ന് പിന്തിരിയുന്നതിനും വേണ്ടിയായിരുന്നു അദ്ദേഹത്തിന്റെ വിമർശനം. മുതലാളിത്തത്തെ മൊത്തത്തിൽ ചോദ്യം ചെയ്യാതെ, അതിന്റെ സാംസ്കാരികമായ ഉപരിതലത്തിൽ മാത്രം ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നതിലെ അപകടങ്ങളെ അദ്ദേഹം തുറന്നുകാട്ടി.

​ സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയം: സൈദ്ധാന്തിക നിർവചനങ്ങൾ

​ഐജാസ് അഹമ്മദ് വിമർശനാത്മകമായി ഇടപെട്ട പോസ്റ്റ്-സ്ട്രക്ചറലിസ്റ്റ് സൈദ്ധാന്തിക ചട്ടക്കൂടിന്റെ കേന്ദ്രബിന്ദുവാണ് സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയം. ഈ ആശയം അധികാരത്തെയും രാഷ്ട്രീയ പ്രവർത്തനങ്ങളെയും കുറിച്ചുള്ള മാർക്സിസ്റ്റ് നിലപാടുകളെ നേരിട്ട് ചോദ്യം ചെയ്യുന്നു.
​മൈക്രോ പൊളിറ്റിക്സ് എന്ന പദം പ്രധാനമായും പ്രചരിപ്പിച്ചത് ഫ്രഞ്ച് തത്വചിന്തകരായ ഗില്ലെസ് ഡെല്യൂസും ഫെലിക്സ് ഗ്വത്താരിയയും, കൂടാതെ മിഷേൽ ഫൂക്കോയും ചേർന്നാണ്. പരമ്പരാഗത രാഷ്ട്രീയ വിശകലനങ്ങളിൽ കണ്ടുവരുന്ന രാഷ്ട്രം, വർഗ്ഗം, നിയമനിർമ്മാണ സ്ഥാപനങ്ങൾ തുടങ്ങിയ ‘വലിയ സ്ഥാപനങ്ങളുടെ’ (മാക്രോപൊളിറ്റിക്സ് ) തലത്തിൽ നിന്ന് വ്യത്യസ്തമായി, വ്യക്തിഗത തലത്തിലും, വ്യക്തിഗത പരിസ്ഥിതികളിലും നടക്കുന്ന രാഷ്ട്രീയ പ്രവർത്തനങ്ങളെയാണ് സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയം സൂചിപ്പിക്കുന്നത്.
​ഇതിന്റെ പ്രവർത്തന മണ്ഡലം വളരെ വിശാലമാണ്. ഇതിന്റെ പ്രവർത്തനങ്ങൾ ഔദ്യോഗികമായ നിയമനിർമ്മാണങ്ങളോ തിരഞ്ഞെടുപ്പുകളോ ലക്ഷ്യമിട്ടുള്ളവയല്ല. മറിച്ച്, ‘ശരീരപരമായ സ്വാധീനം (bodily affect), സാമൂഹിക മാനസികാവസ്ഥകൾ (social tempers), രാഷ്ട്രീയ മനോഭാവങ്ങൾ, സാംസ്കാരിക സംവേദനക്ഷമതകൾ എന്നിവയെ രൂപപ്പെടുത്തുന്നതിലാണ് ഇത് ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നത്. ടെലിവിഷൻ പരിപാടികൾ, സിനിമകൾ, ആരാധനാ സേവനങ്ങൾ, ക്ലബ്ബുകൾ, അയൽക്കൂട്ട സംഘങ്ങൾ, ഇൻ്റർനെറ്റ് വഴിയുള്ള കൂട്ടായ്മകൾ എന്നിവയെല്ലാം സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയപ്രവർത്തനങ്ങളുടെ പ്രധാന ഏജൻസികളായി പ്രവർത്തിക്കുന്നു. ഈ ഏജൻസികൾ കൂട്ടായ ജീവിതത്തിന്റെ സ്വഭാവം നിർണ്ണയിക്കുന്ന പൊതുഫലങ്ങൾ സൃഷ്ടിക്കുന്നു, എങ്കിലും പരമ്പരാഗത രാഷ്ട്രീയ പ്രവർത്തനങ്ങളുടെ ചട്ടക്കൂടിൽ ഇവ ഉൾപ്പെടുന്നില്ല.

സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയത്തിന്റെ വക്താക്കൾ മാക്രോ ഫിസിക്കൽ തലത്തിലുള്ള അധികാരത്തെക്കുറിച്ചുള്ള പരമ്പരാഗത നിലപാടുകളെ ചോദ്യം ചെയ്യുന്നു. ഉദാഹരണത്തിന്, അധികാരം എല്ലായ്പ്പോഴും ആധിപത്യം സ്ഥാപിക്കുന്നവരുടെ കൈവശമാണ്, അവർ അതിനെ ആധിപത്യം ചെയ്യപ്പെടുന്നവരുടെ മേൽ പ്രയോഗിക്കുന്നു എന്ന മാക്രോ ഫിസിക്കൽ കാഴ്ചപ്പാട് സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയത്തിൽ നിരാകരിക്കപ്പെടുന്നു. പകരം, അധികാരം ഒരു ബന്ധമാണ് (relation), അത് ആധിപത്യം ചെയ്യപ്പെടുന്നവരുടെ വഴിയിലൂടെയും കടന്നുപോകുന്നു എന്ന മൈക്രോ ഫിസിക്കൽ കാഴ്ചപ്പാടാണ് ഡെല്യൂസ് അവതരിപ്പിക്കുന്നത്.
​ഈ സൈദ്ധാന്തിക ആശയം ഭാഗികമായി മാർക്സിസ്റ്റ് വിമർശനങ്ങളോടുള്ള പ്രതികരണമായിട്ടാണ് ഉയർന്നുവന്നത്. ഫാസിസത്തെയും 1968-ലെ പാരീസിലെ കലാപങ്ങളെയും പോലുള്ള പുതിയ രാഷ്ട്രീയ പ്രതിഭാസങ്ങളെ, വർഗ്ഗാധിഷ്ഠിതമായ പരമ്പരാഗത മാർക്സിസത്തിന് പൂർണ്ണമായി വിശദീകരിക്കാൻ കഴിഞ്ഞില്ല എന്ന വിമർശനത്തിൽ നിന്നാണ് ഡെല്യൂസും ഗ്വത്താരിയയും ഈ ആശയം വികസിപ്പിച്ചെടുത്തത്.
സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയം അധികാരം ഒരു കേന്ദ്രീകൃത സ്ഥാപനത്തിലോ (സംസ്ഥാനം) ഘടനയിലോ (വർഗ്ഗം) മാത്രമല്ല, വ്യക്തിബന്ധങ്ങളിലും സംസ്കാരത്തിലും തന്മാത്രാപരമായി വ്യാപിച്ചുകിടക്കുന്നു എന്ന് വാദിക്കുമ്പോൾ, വിപ്ലവകരമായ രാഷ്ട്രീയത്തിന് ഒരു കേന്ദ്രീകൃത ലക്ഷ്യം ഇല്ലാതാകുന്നതിനുള്ള വെല്ലുവിളി ഉയരുന്നു. അധികാരം എല്ലായിടത്തും വ്യാപിച്ചു കിടക്കുന്നുവെങ്കിൽ, അതിനെ പിഴുതെറിയാൻ എളുപ്പത്തിൽ ലക്ഷ്യമിടാവുന്ന ഒരു കേന്ദ്രം ഇല്ലാതാവുന്നു. ഈ ആശയപരമായ മാറ്റം, മുതലാളിത്തത്തിന്റെ ഒഴുക്കിനും (fluidity) അതിന്റെ നിരന്തരമായ പുനഃക്രമീകരണങ്ങൾക്കും അനുസൃതമായി, രാഷ്ട്രീയ ഊർജ്ജത്തെ ചിതറിക്കുകയും യഥാർത്ഥ വ്യവസ്ഥാപരമായ മാറ്റങ്ങളെ ദുർബലപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്യുന്നു.
​

ഐജാസ് അഹമ്മദിന്റെ വിമർശനം:

​മൈക്രോ പൊളിറ്റിക്സ് പോലെയുള്ള പോസ്റ്റ്-സ്ട്രക്ചറലിസ്റ്റ് സിദ്ധാന്തങ്ങളെ ഐജാസ് അഹമ്മദ് വിമർശിച്ചത്, അവ രാഷ്ട്രീയം, പ്രാതിനിധ്യം, കർത്തൃത്വം, സാമ്രാജ്യത്വം, രാഷ്ട്രീയ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥ എന്നിവയുടെ കേന്ദ്ര വിഷയങ്ങളിൽ നിന്ന് മനഃപൂർവ്വം പിന്മാറുന്നു എന്ന് ചൂണ്ടിക്കാട്ടിയാണ്. ഈ പിന്മാറ്റം മാർക്സിസ്റ്റ് വിമോചന പദ്ധതിയുടെ അടിത്തറയെ ദുർബലപ്പെടുത്തുന്നതായി അദ്ദേഹം വിലയിരുത്തി.
​ ​അഹമ്മദിന്റെ വിമർശനത്തിന്റെ കാതൽ, ഫൂക്കോയുടെയും ഡെല്യൂസിന്റെയും സിദ്ധാന്തങ്ങൾ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്ന ‘പ്രാതിനിധ്യത്തിൽ നിന്നുള്ള പിന്മാറ്റം’ (retreat from representation) എന്ന പ്രവണതയാണ്. പ്രാതിനിധ്യത്തെക്കുറിച്ചുള്ള പോസ്റ്റ്-സ്ട്രക്ചറലിസ്റ്റ് വിമർശനം, രാഷ്ട്രീയമായ കർത്തൃത്വം രൂപപ്പെടുത്തുന്നതിനുള്ള സാധ്യതകളെ ഇല്ലാതാക്കുന്നതായി അദ്ദേഹം വാദിച്ചു.
​ഫൂക്കോയുടെ ‘മൈക്രോ പൊളിറ്റിക്സ്’ പ്രാദേശികവും വിഷയങ്ങളെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ളതും സമയബന്ധിതവുമായ പ്രയത്നങ്ങളെയാണ് പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നത്. ഇത്, ‘സ്വയം-പ്രാതിനിധ്യമാണ് ആധികാരികമായ പ്രാതിനിധ്യത്തിന്റെ ഏക രൂപം’ എന്ന വാദത്തെ ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നു. തൽഫലമായി, ഫൂക്കോയുടെ ആശയം ‘രാഷ്ട്രീയമായി സംഘടിപ്പിക്കാതെ ശാക്തീകരണം’ (empowering without organizing politically) എന്നതിനെ അംഗീകരിക്കുന്നു. മാർക്സിസ്റ്റ് വീക്ഷണകോണിൽ, വർഗ്ഗം പോലുള്ള കേന്ദ്രീകൃത ശക്തികളെ നേരിടാൻ ആവശ്യമായ ‘സംഘടന’ ഇല്ലാതെ ‘ശാക്തീകരണം’ മാത്രം മതി എന്ന് വരുമ്പോൾ, വിപ്ലവകരമായ രാഷ്ട്രീയ ലക്ഷ്യങ്ങൾ കൈവരിക്കാനുള്ള ശേഷി പ്രസ്ഥാനങ്ങൾക്ക് നഷ്ടപ്പെടുന്നു.
​മാർക്സിസ്റ്റ് വിശകലനത്തെ ആശ്രയിച്ചുകൊണ്ട്, കർതൃത്വത്തെ കൂട്ടായ ഒന്നായി(collective subject) തിരിച്ചറിയേണ്ടതിൻ്റെ പ്രാധാന്യം ഐജാസ് അഹമ്മദ് എടുത്തുപറഞ്ഞു. കാൾ മാർക്സ് ദ എയ്റ്റീൻത് ബ്രൂമെയർ ഓഫ് ലൂയി ബോണപാർട്ട് എന്ന കൃതിയിൽ വർഗ്ഗ രൂപീകരണത്തെക്കുറിച്ച് ചർച്ചചെയ്യുമ്പോൾ, കർത്തൃത്വം ഒരു കൂട്ടായ്മയായിട്ടാണ് സ്ഥാപിക്കുന്നത്. എന്നാൽ ഫൂക്കോയുടെ അധികാര രൂപകങ്ങളിൽ കർത്തൃത്വത്തിൻ്റെ പ്രശ്നം അവ്യക്തമായി നിലനിൽക്കുന്നു. ഈ സൈദ്ധാന്തിക പിന്മാറ്റം, ‘actual politics’ നെക്കുറിച്ചുള്ള ‘ആഴത്തിലുള്ള സംശയത്തിന്’ (deep skepticism) വഴിമാറുകയും , അന്തിമമായി വ്യവസ്ഥാപരമായ സാമ്പത്തിക മാറ്റങ്ങളെ തടയുകയും ചെയ്യുന്നു. ഇത് രാഷ്ട്രീയമായ ഒരു നിഷ്പക്ഷതയിലേക്ക് നയിക്കുന്നു, അവിടെ വിമർശനം അനിശ്ചിതമായി മാറുകയും വിപ്ലവപരമായ പരിഹാരങ്ങൾ ഒരു ‘ഫ്യൂച്ചർ ലോ’ അല്ലെങ്കിൽ ‘ ഉട്ടോപ്യ’ ആയി അവശേഷിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

​പാശ്ചാത്യ പോസ്റ്റ്-കോളോണിയൽ, പോസ്റ്റ്-സ്ട്രക്ചറലിസ്റ്റ് സിദ്ധാന്തങ്ങളുടെ അന്തർലീനമായ യൂറോ കേന്ദ്രീകൃതത്വത്തെ ഐജാസ് അഹമ്മദ് ശക്തമായി വിമർശിച്ചു. ഈ സിദ്ധാന്തങ്ങൾ ആഗോള മുതലാളിത്തത്തിന്റെ പ്രവർത്തനത്തിൽ കോളനിവൽക്കരണത്തിനുള്ള അടിസ്ഥാനപരമായ പങ്ക് അവഗണിക്കുന്നതിനെ അദ്ദേഹം അപലപിച്ചു.
​കോളനിവൽക്കരണം എന്നത് മുതലാളിത്തത്തിന്റെ വികാസത്തിലെ യാദൃച്ഛികമോ ഉപരിപ്ലവമോ ആയ ഒരു സവിശേഷതയല്ല (not an incidental, epiphenomenal or episodic feature) എന്ന് അദ്ദേഹം ഉറച്ചുവാദിച്ചു. ഈ യാഥാർത്ഥ്യം അവഗണിക്കുന്നത് മാർക്സിസ്റ്റ് സിദ്ധാന്തത്തിന്റെ വലിയൊരു ഭാഗത്തെ തകരാറിലാക്കി. കോളനി വിരുദ്ധ സമരങ്ങളിലൂടെ വളർന്നുവന്ന ഒരു ചിന്തകൻ എന്ന നിലയിൽ, കോളനിവൽക്കരണത്തിന്റെ പങ്ക് അദ്ദേഹത്തിന് സൈദ്ധാന്തികമായി മാത്രമല്ല, അനുഭവതലത്തിലും മനസ്സിലാക്കാൻ സാധിച്ചിരുന്നു.
സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയം പോലെയുള്ള സിദ്ധാന്തങ്ങൾ പ്രാദേശിക തലത്തിലും സംസ്കാരത്തിലും മാത്രം ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുമ്പോൾ, ആഗോള സാമ്രാജ്യത്വത്തിന്റെയും അമേരിക്കൻ ‘വിജ്ഞാന വ്യവസായത്തിൻ്റെയും’ (US knowledge industry) സ്വാധീനം പോലുള്ള വലിയ ചരിത്രപരമായ ഘടനകളെ അവഗണിക്കുന്നു. കൂടാതെ, എഡ്വേർഡ് സൈദിന്റെ ഓറിയന്റലിസം എന്ന കൃതിയുടെ ചില വായനകളിൽ, പാശ്ചാത്യ വായനക്കാരെ മാത്രം അഭിസംബോധന ചെയ്തതിലൂടെ ഏഷ്യൻ, ആഫ്രിക്കൻ രാജ്യങ്ങളുടെ ചരിത്രപരമായ ഘടനയെ അവഗണിച്ചു എന്നും ഐജാസ് അഹമ്മദ് ചൂണ്ടിക്കാട്ടി. ഈ പ്രവണത, യൂറോപ്പിന് പുറത്തുള്ള ലോകത്തിന്റെ ഭൗതിക യാഥാർത്ഥ്യങ്ങളെയും ചരിത്രപരമായ അനുഭവങ്ങളെയും സൈദ്ധാന്തികമായി പാർശ്വവൽക്കരിക്കുന്നു.

​മാർക്സിസ്റ്റ് രീതിശാസ്ത്രത്തിന്റെ കാതലായ ഭൗതിക ഉൽപാദനത്തിന്റെയും വർഗ്ഗബന്ധങ്ങളുടെയും പ്രാധാന്യത്തെ മൈക്രോ പൊളിറ്റിക്സും ഐഡന്റിറ്റി പൊളിറ്റിക്സും നിരാകരിക്കുന്നു എന്നതാണ് അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രധാന വിമർശനം. ഇവയുടെ സൈദ്ധാന്തിക മുൻഗണന മാറ്റം, തീവ്ര വലതുപക്ഷ, ഫാസിസ്റ്റ് പ്രസ്ഥാനങ്ങൾക്ക് പ്രത്യയശാസ്ത്രപരമായ ഇടം നൽകുന്നു.
​മാർക്സിസത്തിൽ, യഥാർത്ഥ ചരിത്രം ഭൗതിക ഉൽപ്പാദനത്തിന്റെയും അതിൽ ഏർപ്പെട്ടിരിക്കുന്ന വർഗ്ഗങ്ങളുടെയും സംഘട്ടനമാണ്. അത് വർഗ്ഗ സംഘട്ടനത്തിന്റെ പ്രാധാന്യം ഉറപ്പിക്കുകയും തൊഴിലാളിവർഗ്ഗത്തിന്റെ ബഹുമത, ബഹു-സാംസ്കാരിക ഐക്യത്തെ വിഭാവനം ചെയ്യുകയും ചെയ്യുന്നു. ഇതിന് വിപരീതമായി, ഫാസിസം ‘വിപ്ലവത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ഭൗതികവാദ വിരുദ്ധ സങ്കൽപ്പമാണ്’ (anti-materialist conception of revolution) മുന്നോട്ട് വെക്കുന്നത്. അവർ ചരിത്രത്തെ സംസ്കാരം, വിശ്വാസം, രക്തം, വംശം, ഭാഷ, ‘ആദിമ അടുപ്പം’ (primordial intimacy) എന്നിവയുടെ മണ്ഡലമായി കാണുന്നു. ഈ പ്രസ്ഥാനങ്ങൾ, ‘രക്തത്തിന്റെയും ബന്ധത്തിന്റെയും’ (blood and belonging) പേരിലും, ‘ഒരിക്കലുമില്ലാത്ത ഒരു മഹത്തായ ഭൂതകാലത്തിന്റെ’ പേരിലും, രാഷ്ട്രീയ വിമോചനത്തിനായുള്ള മാനവിക വിരുദ്ധമായ ആക്രമണങ്ങളെ ന്യായീകരിക്കുന്നു.
സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയം ഭൗതിക ഉൽപ്പാദനത്തിന്റെ കേന്ദ്രീകൃതപ്രശ്‌നത്തിൽ നിന്ന് ശ്രദ്ധ മാറ്റി, വൈവിധ്യവൽക്കരിച്ച സാമൂഹിക പ്രാതിനിധ്യത്തിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നത്, സാമ്പത്തിക വ്യവസ്ഥയെ ചോദ്യം ചെയ്യാതെ തന്നെ മുതലാളിത്തത്തിനുള്ളിൽ രാഷ്ട്രീയമായ പ്രതിഷേധങ്ങളെ ഉൾക്കൊള്ളാൻ സഹായിക്കുന്നു. ഇത് പ്രതിഷേധങ്ങളെ മുതലാളിത്ത ഘടനയ്ക്കുള്ളിൽ ഒതുക്കി നിർത്തുന്നു.

​ആഗോള പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ: വർഗ്ഗത്തിന്റെ വിഘടനവും സ്വത്വരാഷ്ട്രീയവും

​മൈക്രോ പൊളിറ്റിക്സിന്റെയും അനുബന്ധ പോസ്റ്റ്-സ്ട്രക്ചറലിസ്റ്റ് ചിന്തകളുടെയും സൈദ്ധാന്തിക ഊന്നലുകൾ ആഗോള തലത്തിൽ വിമോചന പ്രസ്ഥാനങ്ങളുടെ രാഷ്ട്രീയ ശേഷിയെ പരിമിതപ്പെടുത്തി. വർഗ്ഗപരമായ ഐക്യത്തെ ചിന്നിച്ചിതറിച്ചുകൊണ്ട്, ഈ പ്രവണതകൾ സാമ്പത്തിക ചൂഷണത്തെ മറികടക്കാൻ കഴിയാത്ത ഒരു പുതിയതരം രാഷ്ട്രീയ ശ്രദ്ധയ്ക്ക് കാരണമായി.

​ഐജാസ് അഹമ്മദിന്റെ വിശകലനം അനുസരിച്ച്, സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയം മുന്നോട്ട് വെയ്ക്കുന്ന വ്യക്തിഗത താൽപ്പര്യങ്ങൾക്കും പ്രാദേശിക വിഷയങ്ങൾക്കും ഊന്നൽ നൽകുന്ന രാഷ്ട്രീയം, കൂട്ടായ വർഗ്ഗസമരങ്ങളുടെ കേന്ദ്രീകരണത്തെ തകർക്കുന്നു. വർഗ്ഗ രാഷ്ട്രീയം ‘ഐഡന്റിറ്റി ടോക്കണിസങ്ങൾ’ (identity tokenisms) പോലുള്ള സാംസ്കാരിക വിഷയങ്ങൾ ഏറ്റെടുക്കുന്നതിലൂടെ, പ്രസ്ഥാനങ്ങൾ അവയുടെ ഭൗതിക അടിത്തറയിൽ നിന്ന് പിന്മാറുന്നു.
​സമകാലിക സാഹിത്യ സമൂഹം ‘തങ്ങളുടെ പ്രവർത്തനങ്ങളുടെ സാമൂഹിക നിർണ്ണയത്തെയും ജനതയുടെ വർഗ്ഗപരമായ സ്ഥാനത്തെയും’ അഭിസംബോധന ചെയ്യാൻ വിമുഖത കാണിക്കുന്നു. ഈ വിമർശനം വളരെ പ്രധാനപ്പെട്ടതാണ്. എന്തെന്നാൽ, ഒരു വിപ്ലവകാരിയുടെ വർഗ്ഗ സ്ഥാനം, അവന്റെ രാഷ്ട്രീയമായ കാഴ്ചപ്പാടുകളെയും പ്രവർത്തനങ്ങളെയും നിർണ്ണയിക്കുന്നു. ഇത് അവഗണിക്കുന്നത്, പോസ്റ്റ്-സ്ട്രക്ചറലിസ്റ്റ് രീതിയിലുള്ള ‘വിരോധാഭാസപരമായ സ്വയം-പരാമർശം’ (ironic self-referentiality) മാത്രമായി അവശേഷിക്കുന്നു.
​ആഗോളവൽക്കരണം തൊഴിലാളികളെ സാർവത്രികമായി അണിനിരത്തുകയും ധ്രുവീകരണമുണ്ടാക്കുകയും ചെയ്യുമ്പോൾ, മാർക്സ് വിഭാവനം ചെയ്ത ‘ഏകീകൃത ലോക സംസ്കാരം’ യാഥാർത്ഥ്യമായില്ല, പകരം ശ്രേണികളുടെ വ്യാപനമാണ് സംഭവിക്കുന്നത്. ഐജാസ് അഹമ്മദിന്റെ കാഴ്ചപ്പാടിൽ, തൊഴിലാളിവർഗ്ഗത്തിന്റെ ഐക്യം കൈവരിക്കാൻ, ഭൗതിക സംഘട്ടനങ്ങളെക്കുറിച്ച് ആളുകൾ ബോധവാന്മാരാകുന്ന ‘പ്രത്യയശാസ്ത്ര രൂപങ്ങളെക്കുറിച്ച്’ ആഴത്തിലുള്ള സിദ്ധാന്തവൽക്കരണം ആവശ്യമാണ്. ഈ കൂട്ടായ ബോധവൽക്കരണത്തിന് പകരം വ്യക്തിഗത ഐഡന്റിറ്റിയിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നത്, മുതലാളിത്ത വ്യവസ്ഥിതിയെ ചോദ്യം ചെയ്യാതെ തന്നെ നിലവിലെ രാഷ്ട്രീയ പ്രതിഷേധങ്ങളെ കൈകാര്യം ചെയ്യാൻ മുതലാളിത്തത്തെ സഹായിക്കുന്നു. ലിബറൽ മതേതരത്വം ‘റാഡിക്കൽ സമത്വ’ത്തിന് ആവശ്യമായ ഇടം നൽകുന്നില്ല എന്ന ഐജാസ് അഹമ്മദിന്റെ വാദം , ഈ വിഘടനത്തിന്റെ രാഷ്ട്രീയമായ പരാജയത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. കാരണം, സമൂലമായ മാറ്റം വർഗ്ഗത്തിലൂടെ മാത്രമേ സാധ്യമാകൂ.

സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയത്തിൻ്റെ സാംസ്കാരികമായ ഊന്നൽ സ്വത്വരാഷ്ട്രീയത്തിന്റെ രൂപത്തിൽ പരിണമിക്കുമ്പോൾ, അത് ‘സാംസ്കാരിക ഇൻസൈഡറിസത്തിന്’ (cultural insiderism) കാരണമാകുന്നു എന്ന് അദ്ദേഹം വിമർശിച്ചു. ഇവിടെ ദേശീയവാദ എലൈറ്റുകളും സാംസ്കാരിക തീവ്രവാദികളും തങ്ങളുടെ സമുദായങ്ങളിൽ ആധിപത്യം സ്ഥാപിക്കാൻ യാഥാസ്ഥിതികമായ ആശയങ്ങൾ ഉപയോഗിക്കുകയും ആഭ്യന്തര ഭിന്നതകളെ അടിച്ചമർത്തുകയും ചെയ്യുന്നു.
​സ്വത്വരാഷ്ട്രീയം പലപ്പോഴും വംശീയ ചിന്തകളിൽ വേരൂന്നിയ ‘അങ്ങേയറ്റം യാഥാസ്ഥിതികമായ ആശയങ്ങളെ’ ആശ്രയിക്കുന്നു, അത് സാമൂഹിക നീതിയെയും വിമോചനത്തെയും ദുർബലപ്പെടുത്തുന്നു. ഇത് ‘അധികാരക്കൊതിയുള്ള കവാടപാലകരെ’ (power hungry gatekeepers), അഥവാ സ്വയം നിയമിതരായ വംശീയ വക്താക്കളെ ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നു. ഇത്തരം സ്വേച്ഛാധിപത്യത്തിന്റെ പ്രധാന ഇരകൾ എപ്പോഴും ന്യൂനപക്ഷങ്ങൾക്കുള്ളിലെ ന്യൂനപക്ഷങ്ങളായിരിക്കും.
​സാംസ്കാരിക വിമർശനത്തിൽ കാണുന്ന സൈദ്ധാന്തിക ആന്ദോളനത്തെയും (oscillation) അദ്ദേഹം വിമർശിച്ചു. ഒന്നുകിൽ സംസ്കാരങ്ങളെ വിമർശനാതീതമായ ‘സാംസ്കാരിക ഭിന്നതയായി’ കാണുക (ഓരോ സംസ്കാരവും സ്വയംഭരണമുള്ളതും പുറത്ത് നിന്ന് മനസ്സിലാക്കാൻ കഴിയാത്തതും) , അല്ലെങ്കിൽ രാഷ്ട്രീയ ശക്തിയില്ലാത്ത ‘സാംസ്കാരിക സങ്കരമായി’ (cultural hybridity) കാണുക എന്നിങ്ങനെയുള്ള ഈ രണ്ട് ധ്രുവീകരണങ്ങളിൽ സാംസ്കാരിക വിമർശനം കുടുങ്ങിക്കിടക്കുന്നു. ഈ സമീപനം മുതലാളിത്ത ഘടനയുടെ ഭൗതികമായ ആധിപത്യത്തെ അഭിസംബോധന ചെയ്യാതെ, കേവലം സാംസ്കാരികമായ വ്യതിയാനങ്ങളിൽ മാത്രം ഒതുങ്ങുന്നു.

​ ഇന്ത്യയിലെ പ്രത്യാഘാതങ്ങൾ: ഹിന്ദുത്വവും ഫാസിസത്തിന്റെ സ്വഭാവവും

സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയത്തിൻ്റെയും സ്വത്വരാഷ്ട്രീയത്തിന്റെയും വളർച്ച ഇന്ത്യൻ രാഷ്ട്രീയ മണ്ഡലത്തിൽ വർഗ്ഗ രാഷ്ട്രീയത്തെ ദുർബലപ്പെടുത്തുകയും, ഹിന്ദുത്വ ഫാസിസത്തിന് വളരാൻ ആവശ്യമായ പ്രത്യയശാസ്ത്രപരമായ ഇടം നൽകുകയും ചെയ്തതിനെക്കുറിച്ച് ഐജാസ് അഹമ്മദ് വിശദമായ വിശകലനം നടത്തി.

​വർഗ്ഗപരമായ അവബോധം കുറയുകയും ‘ഐഡന്റിറ്റി ടോക്കണിസങ്ങൾ’ ശക്തിപ്പെടുകയും ചെയ്തതോടെ, ഇന്ത്യയിൽ ഹിന്ദുത്വത്തിന്റെ വിജയങ്ങൾ വർധിച്ചു എന്ന നിരീക്ഷണമാണ് അദ്ദേഹം മുന്നോട്ട് വെക്കുന്നത്. അദ്ദേഹം ഹിന്ദുത്വ ദേശീയതയെ ‘അന്തർലീനമായി ഫാസിസ്റ്റ് സ്വഭാവമുള്ളതാണ്’ എന്ന് വിശേഷിപ്പിച്ചു. ഇത് ‘വിദ്വേഷ രാഷ്ട്രീയത്തെയും ക്രൂരതയുടെ സംസ്കാരങ്ങളെയും’ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നു, ഇത് ഒരു വലതുപക്ഷ പദ്ധതിയുടെ സേവനത്തിനാണെന്ന് അദ്ദേഹം വാദിച്ചു.
​ഈ ഫാസിസ്റ്റ് പ്രസ്ഥാനം ‘വിപ്ലവത്തെക്കുറിച്ചുള്ള ഭൗതികവാദ വിരുദ്ധ സങ്കൽപ്പമാണ്’ മുന്നോട്ട് വെക്കുന്നത്. മാർക്സിസം ഉൽപ്പാദനത്തിന്റെ മണ്ഡലത്തിലും വർഗ്ഗ സംഘട്ടനങ്ങളിലും ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുമ്പോൾ, ഫാസിസ്റ്റ് ശക്തികൾ പോരാട്ടത്തിന്റെ യഥാർത്ഥ രംഗമായി ഉയർത്തിക്കാട്ടുന്നത് ‘രക്തം, മതം, സംസ്കാരം’ തുടങ്ങിയ ആത്മീയ മണ്ഡലങ്ങളെയാണ്. ഫാസിസത്തിന് ‘യുക്തിസഹമല്ലാത്തതിന്റെ അലർച്ച’ (hellish roar of irrationality) ഉണ്ടാക്കാൻ കഴിയുന്നത്, അത് വർഗ്ഗത്തിന്റെ ഭൗതിക യാഥാർത്ഥ്യങ്ങളിൽ നിന്ന് ശ്രദ്ധ തിരിച്ച്, വൈകാരികവും ആദിമവുമായ ഐഡന്റിറ്റിയിലേക്ക് ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്നത് കൊണ്ടാണ്.
​ഇറാനിലെ മതപരമായ ഫാസിസത്തെക്കുറിച്ചുള്ള അദ്ദേഹത്തിന്റെ താരതമ്യപഠനം, ഇന്ത്യയിലെ ഹിന്ദുത്വ ശക്തികൾ എങ്ങനെയാണ് പ്രവർത്തിക്കുന്നത് എന്ന് വിശദീകരിക്കാൻ സഹായകമായി. ഇറാനിലെ ഇസ്ലാമിക പൗരോഹിത്യ ഫാസിസം, ഇടതുപക്ഷം സംഘടിപ്പിച്ച തൊഴിലാളിവർഗ്ഗത്തിന്റെ പ്രക്ഷോഭങ്ങളെ സ്വന്തമാക്കുകയും, അവരുടെ വർഗ്ഗീയ വിദ്വേഷ രാഷ്ട്രീയം ഉപയോഗിച്ച് രാഷ്ട്രീയ ഇടം പിടിച്ചെടുക്കുകയും ചെയ്തു. സമാനമായി, ഇന്ത്യയിലെ ഹിന്ദുത്വ ശക്തികൾ ‘സംഘടനകളിലൂടെയുള്ള ഒരു നീണ്ട യാത്ര’ (long march through institutions) നടത്തി, വർഗ്ഗീയ അക്രമങ്ങളെയും പാർലമെന്ററി പങ്കാളിത്തത്തെയും സമന്വയിപ്പിച്ച് അധികാരം ഉറപ്പിച്ചു.

​ഇന്ത്യൻ ദേശീയതയുടെ ചരിത്രപരമായ രൂപീകരണത്തിലെ വൈരുദ്ധ്യങ്ങളെക്കുറിച്ചും അദ്ദേഹം വിശദമായി ചർച്ച ചെയ്തു. മതപരമായ ഐഡന്റിറ്റി ഇന്ത്യൻ ദേശീയതയുടെ ‘പ്രീഹിസ്റ്ററി’യിൽ തന്നെ ഉൾച്ചേർന്നിരുന്നു. കൊളോണിയൽ സമൂഹത്തിൽ, “പൗരത്വം ഇല്ലാത്തിടത്താണ് സമുദായ കൂട്ടായ്മകൾ(community) നിലനിന്നിരുന്നത്”. ‘ഹിന്ദുക്കളും മുസ്ലീങ്ങളും ക്രിസ്ത്യാനികളും ഏകജാതീയവും രാഷ്ട്രീയമായി അർത്ഥവത്തുമായ കൂട്ടായ്മകളാണ് ‘ എന്ന ആശയം കൊളോണിയൽ കാലഘട്ടത്തിലെ ‘പ്രാതിനിധ്യം നൽകേണ്ടവർ പ്രാതിനിധ്യം നൽകേണ്ടവരെ കണ്ടുപിടിച്ച’ നിമിഷത്തിന്റെ ഉൽപ്പന്നമാണ്.
​ഇന്ത്യൻ ദേശീയതയുടെ ഈ അടിത്തറ, ‘രക്തം, ബന്ധം, ആത്മീയ സത്ത, മതപരമായ പ്രത്യേകത’ എന്നിവയുടെ പ്രലോഭനങ്ങളെ ശക്തമാക്കാൻ കാരണമായി. ജവഹർലാൽ നെഹ്രുവിനെപ്പോലുള്ളവർ അവതരിപ്പിച്ച മതേതരത്വം, വ്യത്യസ്ത ഗ്രൂപ്പുകളെ ഒരു ദേശീയ പദ്ധതിയുമായി ബന്ധിപ്പിക്കാനുള്ള ഒരു ‘ഒത്തുതീർപ്പ് പ്രത്യയശാസ്ത്രം’ ആയിരുന്നു. എന്നാൽ, മതേതരത്വം ഒരു ‘വിപ്ലവകരമായ ആശയവും ആധുനിക പൗരഗുണവുമാണ്’, അല്ലാതെ പരമ്പരാഗത സമൂഹത്തിൽ നിന്ന് സ്വയമേവ ഉണ്ടാകുന്ന ഒന്നല്ല. ഈ ഒത്തുതീർപ്പ് മതേതരത്വത്തിന് വലതുപക്ഷത്തിന്റെ ഉദയത്തെ തടയാൻ കഴിഞ്ഞില്ല, കാരണം അതിന്റെ പ്രത്യയശാസ്ത്രപരമായ വൈരുദ്ധ്യങ്ങൾ ശക്തമായിരുന്നു.
സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയം വർഗ്ഗ പ്രസ്ഥാനങ്ങളെ ദുർബലപ്പെടുത്തിയതോടെ, ഇടതുപക്ഷം അധികാരം (State power) പിടിച്ചെടുക്കുന്നതിനുള്ള വലിയ രാഷ്ട്രീയ പദ്ധതിയിൽ നിന്ന് പിന്മാറി. ഈ പിന്മാറ്റം ഫാസിസ്റ്റ് ശക്തികൾക്ക് വലിയ രാഷ്ട്രീയ തന്ത്രങ്ങൾ (മാക്രോ പൊളിറ്റിക്സ്) ഫലപ്രദമായി ഉപയോഗിക്കാനുള്ള അവസരം നൽകി. ഹിന്ദുത്വ ശക്തികൾ, ഭൗതിക ഉൽപ്പാദനത്തിന്റെ ചോദ്യങ്ങളെ മറികടന്ന്, സാംസ്കാരികമായ ധ്രുവീകരണത്തിലൂടെ ദേശീയതയെ നിർവചിക്കുകയും രാഷ്ട്രത്തിന്റെ അധികാരം പിടിച്ചെടുക്കുകയും ചെയ്തു. സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയത്തിൻ്റെ സൈദ്ധാന്തിക ശ്രദ്ധ മാറ്റം, വ്യവസ്ഥാപരമായ മാറ്റത്തിനുള്ള മാർക്സിസ്റ്റ് ശേഷിയെ പരിമിതപ്പെടുത്തി, വലതുപക്ഷത്തിന്റെ വർഗ്ഗീയ അജണ്ടക്ക് അനുകൂലമായ സാഹചര്യം സൃഷ്ടിച്ചു.
​

​ഐജാസ് അഹമ്മദിന്റെ, സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയത്തിനോടും പോസ്റ്റ്-സ്ട്രക്ചറലിസ്റ്റ് സിദ്ധാന്തങ്ങളോടുമുള്ള വിമർശനം, സമകാലിക രാഷ്ട്രീയ ചിന്തയിലെ നിർണ്ണായകമായ ഒരു മാർക്സിസ്റ്റ് പ്രതിരോധമാണ്. വർഗ്ഗബന്ധങ്ങൾ, ചരിത്രപരമായ ഭൗതികവാദം എന്നിവയുടെ പ്രാധാന്യം ആവർത്തിച്ചുറപ്പിച്ചുകൊണ്ട്, അദ്ദേഹം മുതലാളിത്തത്തിനെതിരായ പോരാട്ടത്തിന്റെ അടിസ്ഥാന തത്വങ്ങൾ സംരക്ഷിക്കാൻ ശ്രമിച്ചു.
​അദ്ദേഹത്തിന്റെ വിമർശനത്തിന്റെ കാതൽ ചരിത്രപരമായ ഭൗതികവാദ രീതിശാസ്ത്രത്തിൻ്റെ സംരക്ഷണമായിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം, മാർക്സിസം ഒരു സിദ്ധാന്തം എന്നതിലുപരി, ‘ക്ലേശത്തിൽ നിന്നും ചൂഷണത്തിൽ നിന്നും നമ്മെ മോചിപ്പിക്കാൻ’ സഹായിക്കുന്നതും ‘ലോകത്തിൽ നിലനിൽക്കുന്നതിനുള്ള ഒരു വഴിയുമാണ്’. വിപ്ലവകരമായ രാഷ്ട്രീയത്തിന് രാഷ്ട്രീയ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥയെ കേന്ദ്രീകരിക്കുന്ന ഒരു കാഴ്ചപ്പാട് ആവശ്യമാണ്, കാരണം മുതലാളിത്തത്തിന്റെ അടിസ്ഥാനപരമായ ഘടന ചൂഷണമാണ്.
​പോസ്റ്റ്-കോളോണിയൽ ലോകത്ത് ‘റാഡിക്കൽ സമത്വം’ (radical equality) യാഥാർത്ഥ്യമാകണമെങ്കിൽ വർഗ്ഗസമരം അനിവാര്യമാണ്. ലിബറൽ മതേതരത്വത്തിനോ പ്രാദേശിക ഐഡന്റിറ്റി പോരാട്ടങ്ങൾക്കോ അതിനു കഴിയില്ല. ഐഡന്റിറ്റി പോരാട്ടങ്ങൾ, പലപ്പോഴും, വലിയ മുതലാളിത്ത ഘടനയുടെ പ്രവർത്തനത്തെ തടസ്സപ്പെടുത്തുന്നില്ല. മാർക്സിസ്റ്റ് രീതിശാസ്ത്രം ചരിത്രം, രാഷ്ട്രീയ സമ്പദ്‌വ്യവസ്ഥ, സംസ്കാരം എന്നിവയെ ഒരുമിപ്പിച്ച് ആഗോള മുതലാളിത്തത്തിനെതിരെ പോരാടുന്നതിനുള്ള കൃത്യമായ വിശകലനം നൽകുന്നു, ഇത് വർഗ്ഗപരമായ അടിത്തറയിൽ ബഹു-സാംസ്കാരിക ഐക്യം രൂപപ്പെടുത്താൻ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നു.

​ഐജാസ് അഹമ്മദിന്റെ സൈദ്ധാന്തിക സംഭാവനകൾ നവ-സാമ്രാജ്യത്വം, വർഗ്ഗീയത, ആഗോളവൽക്കരണം എന്നിവയുടെ പരസ്പര ബന്ധങ്ങളെ മനസ്സിലാക്കുന്നതിന് ഇന്നും നിർണ്ണായകമാണ്. വർഗ്ഗബന്ധങ്ങളേക്കാൾ സ്വത്വരാഷ്ട്രീയത്തിന് പ്രാധാന്യം നൽകുന്ന അക്കാദമിക പ്രവണതകൾ, വംശീയവും വർഗ്ഗീയവുമായ വലതുപക്ഷ ശക്തികൾക്ക് പ്രത്യയശാസ്ത്രപരമായി അധികാരം പിടിച്ചെടുക്കുന്നതിനുള്ള മാർഗ്ഗം തുറന്നുകൊടുത്തു എന്ന നിരീക്ഷണമാണ് അദ്ദേഹം മുന്നോട്ട് വെച്ചത്.
സൂക്ഷ്മരാഷ്ട്രീയം, രാഷ്ട്രീയ കർത്തൃത്വത്തെയും വർഗ്ഗസമരത്തെയും നിരാകരിക്കുന്ന ഒരു സൈദ്ധാന്തിക പരിഹാരമായി ഉയർന്നു വന്നപ്പോൾ, ഐജാസ് അഹമ്മദ് ഓർമ്മിപ്പിച്ചത്, വിമോചനത്തിനായുള്ള യഥാർത്ഥ പോരാട്ടം എപ്പോഴും കൂട്ടായതും സാമ്രാജ്യത്വ വിരുദ്ധവും ഭൗതികവാദപരവുമായിരിക്കണം എന്ന അടിസ്ഥാന തത്വമാണ്.
​