Abstract

പുരാതന ഭാരതത്തിലെ അനന്തരാവകാശ നിയമങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള പഠനത്തിന് കൗടില്യന്റെ അർത്ഥശാസ്ത്രവും നാരദസ്മൃതിയും രണ്ട് വ്യത്യസ്ത സമീപനങ്ങൾ കാഴ്ചവയ്ക്കുന്നു. രാഷ്ട്രതന്ത്രവും ഭരണനിർവഹണവും ലക്ഷ്യമിടുന്ന അർത്ഥശാസ്ത്രം, സ്വത്ത് വിഭജനത്തെ ഒരു കർശനമായ ഭരണകൂട നിയന്ത്രണ വിഷയമായി കാണുകയും, നിയമപരമായ അവകാശികൾ, സ്ത്രീധനം,സ്വത്തിന് അവകാശികളില്ലെങ്കിൽ അത് രാജാവിന് ലഭിക്കുന്ന രീതി തുടങ്ങിയവയ്ക്ക് ഊന്നൽ നൽകുകയും ചെയ്യുന്നു. മറുവശത്ത്, നാരദസ്മൃതി ഒരു ധർമ്മശാസ്ത്ര ഗ്രന്ഥമെന്ന നിലയിൽ, പിന്തുടർച്ചാവകാശത്തെ ധാർമ്മികവും ആചാരപരവുമായ ചട്ടക്കൂടിലാണ് അവതരിപ്പിക്കുന്നത്. ഇത് വിവിധതരം പുത്രന്മാർ, ദത്തെടുക്കൽ, കൂടാതെ ജ്യേഷ്ഠാവകാശം പോലുള്ള സാമൂഹിക നിയമങ്ങൾ എന്നിവയ്ക്ക് വ്യക്തമായ നിർവചനം നൽകി, നിയമപരമായ നടപടിക്രമങ്ങൾക്കും സാമുദായികമായ നീതിക്കും പ്രാധാന്യം നൽകുന്നു. ചുരുക്കത്തിൽ, അർത്ഥശാസ്ത്രം രാഷ്ട്രതന്ത്രത്തിലൂടെയുള്ള നിയമങ്ങളെ പ്രതിനിധീകരിക്കുമ്പോൾ, നാരദസ്മൃതി ധർമ്മത്തിലൂടെയുള്ള നിയമങ്ങളെയാണ് ഉയർത്തിക്കാട്ടുന്നത്.

Key words: അർത്ഥശാസ്ത്രം, നാരദ സ്മൃതി, പിൻതുടർച്ചാവകാശ നിയമം

ആമുഖം

പുരാതന ഇന്ത്യയിലെ സാമൂഹിക നിയമ വ്യവസ്ഥകളെക്കുറിച്ച് അഗാധമായ ഉൾക്കാഴ്ച നൽകുന്ന രണ്ട് സുപ്രധാന ഗ്രന്ഥങ്ങളാണ് കൗടില്യന്റെ അർത്ഥശാസ്ത്രവും നാരദസ്മൃതിയും. ഈ ഗ്രന്ഥങ്ങളിൽ, സ്വത്തവകാശം, സ്വത്ത് വിഭജനം, അനന്തരാവകാശം എന്നിവയെക്കുറിച്ചുള്ള വിശദമായ നിയമങ്ങൾ പ്രതിപാദിക്കുന്നുണ്ട്.അർത്ഥശാസ്ത്രം പ്രധാനമായും രാഷ്ട്രതന്ത്രം, ഭരണനിർവഹണം, സാമ്പത്തികശാസ്ത്രം എന്നിവയെക്കുറിച്ചുള്ള ഒരു ഗ്രന്ഥമാണ്. എങ്കിലും ഇതിലെ ധർമ്മസ്ഥീയം( നിയമപരമായ കാര്യങ്ങൾ) എന്ന വിഭാഗത്തിൽ അനന്തരാവകാശത്തെക്കുറിച്ചുള്ള നിയമങ്ങൾ ഉൾപ്പെടുന്നു. ഇവിടെ നിയമപരമായതും പ്രായോഗികവുമായ കാര്യങ്ങൾക്കാണ് കൂടുതൽ ഊന്നൽ നൽകുന്നത്. ഒരു വ്യക്തിക്ക് സ്വത്തിലുള്ള അവകാശം, മക്കൾക്കിടയിൽ സ്വത്ത് എങ്ങനെ വിഭജിക്കണം, സ്വത്തിന് അവകാശികളില്ലെങ്കിൽ അത് രാജാവിന് ലഭിക്കുന്നത് എങ്ങനെ, സ്ത്രീകൾക്കുള്ള സ്ത്രീധനം സംബന്ധിച്ച നിയമങ്ങൾ എന്നിവയെല്ലാം ഇതിൽ വിശദീകരിക്കുന്നു.
സ്വത്തുക്കളിലെ അവകാശം തുടങ്ങിയ കാര്യങ്ങളിൽ നാരദസ്മൃതിയുടെ സമീപനം അർത്ഥശാസ്ത്രത്തിൽ നിന്ന് ചില വ്യത്യാസങ്ങൾ കാണിക്കുന്നു.
ചുരുക്കത്തിൽ, അർത്ഥശാസ്ത്രം പിന്തുടർച്ചാവകാശത്തെ രാഷ്ട്രീയ-സാമ്പത്തിക സ്ഥിരതയുമായി ബന്ധപ്പെടുത്തി കർശനമായ ഭരണകൂട നിയമങ്ങളുടെ കണ്ണിലൂടെ നോക്കുമ്പോൾ, നാരദസ്മൃതി അതിനെ ധാർമ്മിക-സാമൂഹിക നിയമങ്ങളുടെയും ആചാരങ്ങളുടെയും അടിസ്ഥാനത്തിൽ കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നു. ഈ രണ്ട് ഗ്രന്ഥങ്ങളും പുരാതന ഭാരതത്തിലെ നിയമ നിർമ്മാണത്തിലും സാമൂഹിക ഘടനയിലും നിർണായക പങ്ക് വഹിച്ചിട്ടുണ്ട്.

കൗടില്യന്റെ അർത്ഥശാസ്ത്രം, രാഷ്ട്രതന്ത്രം, ഭരണനിർവഹണം എന്നിവയിൽ ശ്രദ്ധ കേന്ദ്രീകരിക്കുമ്പോൾ പോലും, സാമൂഹിക നീതിയും സാമ്പത്തിക സ്ഥിരതയും ഉറപ്പാക്കുന്നതിനായി ദായഭാഗം (Dāyabhāga – സ്വത്ത് വിഭജനം) സംബന്ധിച്ച നിയമങ്ങൾ അവതരിപ്പിക്കുന്നു. സാമ്പത്തിക മൂല്യമുള്ളതും ഭാവി തലമുറകൾക്കായി സംരക്ഷിക്കപ്പെടേണ്ടതുമായ രാജ്യവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട എല്ലാ കാര്യങ്ങളും സംരക്ഷിക്കാനുള്ള ആവശ്യകത കൗടില്യൻ ഊന്നിപ്പറയുന്നു.
പൈതൃക സ്വത്ത്
കൗടില്യന്റെ നിയമം അനുസരിച്ച്, പിതാവാണ് വിഭജിക്കപ്പെടാത്ത സ്വത്തിന്റെ പൂർണ്ണ ഉടമ. പിതാവോ മാതാവോ ജീവിച്ചിരിക്കുമ്പോൾ പുത്രന് ഒരു തരത്തിലും സ്വത്തിന് അർഹതയില്ല.വിഭജന സമയ പ്രകാരം പിതാവിന്റെ മരണശേഷം പുത്രന്മാർക്ക് പൈതൃക സ്വത്ത് വിഭജിക്കാം. വിഭജനം നടത്തുന്നതുവരെ ഉണ്ടാകുന്ന വർദ്ധിച്ചുവരുന്ന ലാഭങ്ങൾ ഈ പങ്കുവെക്കൽ നിയമത്തിന് കീഴിൽ വരും.തലമുറകൾ പ്രകാരം പങ്കുവെക്കാതെ സൂക്ഷിക്കുന്ന സ്വത്തിൽ, നാലാം തലമുറ വരെയുള്ള കുടുംബാംഗങ്ങൾക്ക് തുല്യ ഓഹരിക്ക് അർഹതയുണ്ട്. അതിനുശേഷം, അംഗങ്ങളുടെ എണ്ണത്തിനനുസരിച്ച് വിഭജിക്കാം.കടം നിലനിൽക്കുന്ന സാഹചര്യമുണ്ടായാൽ മൂത്ത മകനാണ് പിതാവിന്റെ നിയമപരമായ ബാധ്യതകൾക്കും മറ്റ് ചെലവുകൾക്കുമായി പൈതൃക സ്വത്ത് ഉപയോഗിക്കാൻ അനുവാദമുള്ളത്.
ഉടമസ്ഥാവകാശവും കൈമാറ്റവും
സ്വത്ത് മറ്റ് കുടുംബങ്ങളിലേക്ക് പോകാതിരിക്കാൻ, മൂത്ത സഹോദരൻ വിവാഹങ്ങൾ, ആചാരങ്ങൾ, മറ്റ് കർമ്മങ്ങൾ എന്നിവയുടെ ചെലവുകൾ വഹിക്കേണ്ടതുണ്ട്.ദാനം ചെയ്യാൻ പിതാവിന് താൽപ്പര്യമുണ്ടെങ്കിൽ, സ്വത്ത് തുല്യമായി ദാനം ചെയ്യാൻ കഴിയും.അവിവാഹിതരായ സഹോദരിമാർക്ക് അമ്മയുടെ ആഭരണങ്ങൾ എടുക്കാം.മക്കളില്ലാത്തവരുടെ സ്വത്ത് വിഭജിക്കുമ്പോൾ മക്കളില്ലാത്ത സഹോദരന്റെ സ്വത്ത് മറ്റു സഹോദരന്മാർ സംരക്ഷിക്കണം. മക്കളില്ലെങ്കിൽ, പിതാവിന് സ്വത്ത് കൈവശപ്പെടുത്താൻ യോഗ്യതയുണ്ട്.വിഭജന സമയത്തെ വ്യവസ്ഥകൾ പ്രകാരം വിഭജന സമയത്ത് ഉടമസ്ഥതയിലുള്ള ആസ്തികൾ കണക്കിലെടുക്കണം. വഞ്ചനയുണ്ടെങ്കിൽ, മാറ്റങ്ങൾ വരുത്താൻ വ്യവസ്ഥകളുണ്ട്.

രാജാവിന്റെ പങ്കും ബ്രാഹ്മണന്റെ സ്വത്തും

സാമൂഹികക്രമം നിലനിർത്തുന്നതിൽ രാജാവിന് വലിയ പങ്കാണ് കൗടില്യൻ നൽകുന്നത്. ഒരു സ്വത്തിന് അവകാശികളില്ലെങ്കിൽ, മറ്റാരും അതിന്റെ ഉടമസ്ഥാവകാശം അവകാശപ്പെടുന്നില്ലെന്ന് ഉറപ്പുവരുത്തിയ ശേഷം മാത്രമേ രാജാവ് അത് കൈവശപ്പെടുത്താവൂ. അപ്രകാരം ചെയ്യുമ്പോൾ, സ്ത്രീകൾക്ക് ഉപജീവനമാർഗ്ഗത്തിനും ആചാരങ്ങൾക്കുമായി വിഭവങ്ങൾ അനുവദിക്കാൻ രാജാവ് ബാധ്യസ്ഥനാണ്.ബ്രാഹ്മണന്റെ സ്വത്ത്,ഒരു സാഹചര്യത്തിലും രാജാവ് എടുക്കാൻ പാടില്ല. അത്തരം സ്വത്ത് രാജാവിന്റെ സാന്നിധ്യത്തിൽ വിഭജിക്കുകയും വേദ പണ്ഡിതന്മാർക്കും ആചാരങ്ങൾ അനുഷ്ഠിക്കുന്നവർക്കും വിതരണം ചെയ്യുകയും വേണം.

പ്രത്യേക ഓഹരികൾ

കുടുംബത്തിലെ മുതിർന്ന അംഗത്തിന് സമ്പത്തിന്റെ പത്തിലൊന്ന് അധികമായി നൽകുന്നു. ഈ തുക മതപരമായ പ്രവർത്തനങ്ങൾക്കായി ഉപയോഗിക്കണം. ജാതി അനുസരിച്ച്, ഭൂമി ഒഴികെയുള്ള വസ്തുക്കളുടെ ദാനത്തിന് പ്രത്യേക മാർഗ്ഗനിർദ്ദേശങ്ങൾബാധകമായിരുന്നു.ബ്രാഹ്മണർക്ക്:ആടുകൾ,ക്ഷത്രിയർക്ക്: കുതിരകൾ ,വൈശ്യർക്ക്: പശുക്കൾ, ശൂദ്രർക്ക്: ചെമ്മരിയാടുകൾ,അവയിൽ ഏറ്റവും പ്രയോജനകരമായ മൃഗത്തെ മൂത്തയാൾക്ക് ലഭിക്കണം.
മാറാരോഗങ്ങളാൽ കഷ്ടപ്പെടുന്നവർക്കും വൈകല്യമുള്ള മുതിർന്നവർക്കും ജീവനാംശത്തിന് അർഹതയുണ്ടെങ്കിലും, പാരമ്പര്യ സ്വത്തിൽ അവർക്ക് അവകാശമില്ല. വൈകല്യമുള്ള മുതിർന്നവർക്ക് യഥാർത്ഥ ഓഹരിയുടെ മൂന്നിലൊന്ന് മാത്രമേ ലഭിക്കൂ.പുത്രന്മാരെ അവരുടെ ജനനം അനുസരിച്ച് തരംതിരിക്കുന്നത് സ്വത്തിന്റെ വിഭജനത്തിൽ പ്രധാനമാണ്.
ഔരസ പുത്രൻ ,നിയമപരമായ ആചാരങ്ങളിലൂടെ വിവാഹം കഴിച്ച ഭാര്യയിൽ ജനിക്കുന്ന പുത്രൻ. ക്ഷേത്രജൻ, നിയോഗം വഴി ഭർത്താവിന്റെയോ മറ്റൊരു ഗോത്രത്തിലോ ഉള്ള പുരുഷനിൽ ഭാര്യക്ക് ജനിക്കുന്ന പുത്രൻ. ഇവർക്ക് രണ്ട് പിതാക്കന്മാരുടെയും സ്വത്ത് അനന്തരാവകാശമായി ലഭിക്കാൻ യോഗ്യതയുണ്ട്.വർണ്ണ വിഭജനം: വർണ്ണങ്ങൾ അനുസരിച്ച്, വിവിധ ഉത്ഭവമുള്ള പുത്രന്മാർക്കിടയിൽ സ്വത്ത് നാലിൽ നിന്ന് ഒന്നായി വിഭജിക്കപ്പെടുന്നു. ഒരേയൊരു പുത്രൻ മാത്രമേ ഉള്ളൂവെങ്കിൽ, ജാതി പരിഗണിക്കാതെ അയാൾക്ക് മുഴുവൻ സ്വത്തും ലഭിക്കും.
പിന്തുടർച്ചാവകാശ നിയമത്തെക്കുറിച്ച് ചർച്ച ചെയ്യുമ്പോൾ, സമൂഹത്തിൽ സമത്വവും സ്ഥിരതയും നിലനിർത്തുന്നതിനായി സ്വത്ത് സംരക്ഷിക്കുന്നതിന്റെ പ്രാധാന്യം കൗടില്യൻ എപ്പോഴും ഊന്നിപ്പറയുന്നു.( കൗടില്യൻ്റെ അർത്ഥശാസ്ത്രം- അധികരണം മൂന്ന്)

നാരദസ്മൃതിയിലെ അനന്തരാവകാശം

നാരദസ്മൃതി, ധർമ്മശാസ്ത്ര നിയമങ്ങളുടെ ഒരു പ്രധാന സ്രോതസ്സ് എന്ന നിലയിൽ, സ്വത്തവകാശം, വിഭജനം, അനന്തരാവകാശം എന്നിവയെക്കുറിച്ച് വ്യക്തമായ കാഴ്ചപ്പാടുകൾ നൽകുന്നു. പിന്തുടർച്ചാവകാശത്തെക്കുറിച്ചുള്ള നാരദന്റെ വീക്ഷണങ്ങളും നിയമങ്ങളും അദ്ദേഹത്തിന്റെ നിയമസംഹിതയിൽ സുപ്രധാനമായ സ്ഥാനമാണ് വഹിക്കുന്നത്. നാരദൻ്റെ കാഴ്ചപ്പാടിൽ, പിതാവിന്റെ മരണശേഷം പുത്രന്മാരാണ് സ്വത്ത് വിഭജനത്തിന് മുൻകൈ എടുക്കേണ്ടത് (ദായഭാഗം). സ്വത്ത് അനന്തരാവകാശമായി ലഭിക്കുന്ന പുത്രന്മാർ പിതാവിന്റെ കടങ്ങളും മറ്റ് ബാധ്യതകളും തീർക്കാൻ ബാധ്യസ്ഥരാണ്. അമ്മയുടെ സ്വത്തിന്റെ കാര്യത്തിൽ, പുത്രിമാർ സമാനമായ പങ്ക് വഹിക്കണം. പുത്രിമാർ ഇല്ലെങ്കിൽ, അവരുടെ പുത്രന്മാർക്ക് അമ്മയുടെ സ്വത്തിൽ അവകാശം ലഭിക്കുന്നു.
നാരദൻ പിന്തുടർച്ചാവകാശ നിയമങ്ങൾ വിശദീകരിക്കുന്നത് സ്വത്തിന്റെ സ്വഭാവം അനുസരിച്ചാണ്. പ്രധാനമായും അഞ്ച് തരം സ്വത്തുക്കൾ അദ്ദേഹം വേർതിരിക്കുന്ന,സ്ത്രീധനം,മാതാവിന്റെ സ്വത്ത്, അമ്മയുടെ പൊതുവായ സ്വത്ത്,പിതാവിന്റെ സ്വയം സമ്പാദിച്ച സ്വത്ത് (Father’s Self-Acquired Property),പാരമ്പര്യ സ്വത്ത് (Ancestral Property).പുത്രന്മാരുടെ സ്വയം സമ്പാദിച്ച സ്വത്ത് (Sons’ Self-Acquired Property).ഓരോ തരം സ്വത്തിന്റെയും പിന്തുടർച്ചാവകാശം വ്യത്യസ്തവും സങ്കീർണ്ണവുമാണ്.(നാരദസ്മൃതി, അദ്ധ്യായം നാല്)

സ്ത്രീധനം, മാതാവിന്റെ സ്വത്ത്

നാരദൻ സ്ത്രീധനത്തെ ആറ് രീതിയിൽ തരംതിരിച്ചിരിക്കുന്നു. സ്ത്രീധനത്തിന്റെ പ്രധാന അവകാശികൾ സ്ത്രീയുടെ കുട്ടികളാണ്. സാധാരണയായി, അമ്മമാരുടെ സ്വത്തിൽ പുത്രിമാർക്കാണ് ആദ്യത്തെ അവകാശം. ഒരു സ്ത്രീക്ക് കുട്ടികളില്ലെങ്കിൽ, അവളുടെ സ്വത്ത് കൈമാറ്റം ചെയ്യാനുള്ള അധികാരം വിവാഹത്തിന്റെ രീതിയെ ആശ്രയിച്ചിരിക്കുന്നു. ബ്രഹ്മം, ദൈവം, ആർഷം, പ്രാജാപത്യം തുടങ്ങിയ ആചാരങ്ങൾ അനുസരിച്ച് വിവാഹം കഴിച്ചാൽ, ഭർത്താവിന് സ്വത്ത് അനന്തരാവകാശമായി ലഭിക്കും.സ്ത്രീകൾക്ക് സ്ഥാവരവസ്തുക്കൾ ദാനം ചെയ്യാനോ വിൽക്കാനോ അനുവാദമില്ല, എന്നാൽ സ്ഥാവരമല്ലാത്ത വസ്തുക്കളുടെ മേൽ അവർക്ക് പൂർണ്ണ നിയന്ത്രണം നൽകുന്നു.

മാതാവിന്റെ സ്വത്ത് സ്ത്രീധനത്തിൽ നിന്ന് അല്പം വ്യത്യസ്തമാണ്. റിയൽ എസ്റ്റേറ്റ് ഒഴികെയുള്ള സ്വത്ത് ദാനം ചെയ്യാൻ ഭർത്താവിന്റെ മരണശേഷവും അമ്മയ്ക്ക് സ്വാതന്ത്ര്യമുണ്ട്, ഇത് അവരുടെ വസ്തുവകകളിലുള്ള നിയന്ത്രണത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. പിന്തുടർച്ചാവകാശം താഴെ പറയുന്ന ക്രമത്തിൽ വരുന്നു,പുത്രിമാർ, അമ്മയുടെ സ്വത്തിന് പുത്രിമാർക്കാണ് ആദ്യത്തെ അവകാശം. പുത്രിമാർ മരിച്ചാൽ അവരുടെ പുത്രന്മാർക്ക് ലഭിക്കും.
പുത്രന്മാർ: അമ്മയ്ക്ക് താൽപ്പര്യമുണ്ടെങ്കിൽ മക്കൾക്ക് സമ്മാനങ്ങൾ നൽകാം.ഭർത്താവ്: കുട്ടികളില്ലാത്ത സ്ത്രീ ആദ്യത്തെ നാല് തരം വിവാഹങ്ങളിൽ ഒന്നാണ് കഴിച്ചതെങ്കിൽ ഭർത്താവിന് സ്വത്ത് ലഭിക്കും.മാതാപിതാക്കൾ, ഒരു സ്ത്രീ അവസാനത്തെ നാല് വിവാഹ ആചാരങ്ങൾക്കനുസരിച്ചാണ് വിവാഹം കഴിച്ചതെങ്കിൽ, കുട്ടികളില്ലാത്ത പക്ഷം അവളുടെ മാതാപിതാക്കൾക്ക് സ്വത്ത് അനന്തരാവകാശമായി ലഭിക്കും.

പിതാവിന്റെ പാരമ്പര്യ സ്വത്തും വിഭജനവും

ഒരു പിതാവ് തന്റെ വാർദ്ധക്യകാലത്ത് സ്വത്തിന്റെ ഒരു ഓഹരി പുത്രന്മാർക്ക് നൽകണമെന്ന് നാരദൻ അഭിപ്രായപ്പെടുന്നു. ജീവിച്ചിരിക്കുമ്പോൾ സ്വത്ത് വിഭജിക്കുകയാണെങ്കിൽ, പിതാവിന് സ്വന്തം ആവശ്യങ്ങൾക്കായി രണ്ട് ഓഹരികൾ സൂക്ഷിക്കാം. പിതാവിന്റെ സ്വത്തിൽ അദ്ദേഹത്തിന്റേതും പൂർവ്വികരുടേതുമായ സ്ഥാവരജംഗമ ആസ്തികൾ ഉൾപ്പെടുന്നു. കുടുംബത്തിലെ മൂത്ത മകന് പിതാവിന്റെ സ്വത്തിൽ ഒരു പ്രത്യേക ഓഹരി (ജ്യേഷ്ഠാവകാശം) ലഭിക്കാനുള്ള നിയമപരമായ സാധ്യതയുണ്ടായിരുന്നു.പാരമ്പര്യ സ്വത്ത് പൊതു കുടുംബത്തിന്റേതാണ്; ഇത് ഒരു വ്യക്തിക്ക് മാത്രം ഉടമസ്ഥാവകാശമുള്ള സ്വത്തല്ല. സഹ ഉടമകൾക്കിടയിൽ പിതാവിന്റെ മരണശേഷം സ്വത്ത് പങ്കുവെക്കപ്പെടുന്നു.

സ്വയം സമ്പാദിച്ച സ്വത്തുക്കൾ

സ്വയം സമ്പാദിച്ച സ്വത്ത് പാരമ്പര്യ സ്വത്തിൽ നിന്ന് വേർതിരിക്കപ്പെടുന്നു. എന്നാൽ, ചില പണ്ഡിതന്മാർ ഈ രണ്ട് തരം സ്വത്തുക്കൾ തമ്മിൽ വ്യക്തമായ വേർതിരിവ് കാണുന്നില്ലെന്ന് അഭിപ്രായപ്പെടുന്നു. നാരദസ്മൃതിയിൽ, ചില വിഭാഗക്കാർക്ക് സ്വത്ത് അനന്തരാവകാശമായി ലഭിക്കുന്നതിൽ നിഷേധങ്ങൾ ഏർപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. മാരകമായ രോഗങ്ങൾ, ബുദ്ധിപരമായ വൈകല്യങ്ങൾ, അന്ധത, മുടന്ത് തുടങ്ങിയവ ഉള്ളവർക്ക് സ്വത്ത് അനന്തരാവകാശമായി ലഭിക്കാൻ അർഹതയില്ലെങ്കിലും, കുടുംബം അവർക്കും അവരുടെ കുടുംബത്തിനും ജീവനാംശം നൽകാൻ ബാധ്യസ്ഥരാണ്.

നിഗമനം

രണ്ട്ഗ്രന്ഥങ്ങളുടെയും സമീപനങ്ങൾ സൂചിപ്പിക്കുന്നത്, പുരാതന ഇന്ത്യൻ നിയമവ്യവസ്ഥ പൂർണ്ണമായും ഭരണകൂടത്താൽ നിർവചിക്കപ്പെട്ടതോ അല്ലെങ്കിൽ പൂർണ്ണമായും മതപരമായ ആചാരങ്ങളെ ആശ്രയിച്ചുള്ളതോ ആയിരുന്നില്ല എന്നാണ്. അനന്തരാവകാശ നിയമങ്ങൾ നടപ്പിലാക്കുമ്പോൾ ഭരണപരമായ കാര്യക്ഷമതയും സാമൂഹികമായ ധാർമ്മികതയും ഒരുപോലെ പരിഗണിച്ചിരുന്നു എന്ന് വ്യക്തമാക്കാൻ കഴിയുന്നുണ്ട്.
പുരാതന ഭാരതത്തിലെ നിയമങ്ങൾ ഉറവിടത്തിൽധർമ്മപരമായുംപ്രയോഗത്തിൽ ഭരണപരവുമായിരുന്നു. ധർമ്മം നിയമത്തിന്റെ ഉള്ളടക്കത്തെ നിർണ്ണയിച്ചപ്പോൾ, രാജനീതി അതിന്റെ നടപ്പാക്കലിനെ ഉറപ്പിച്ചു. ഇത് നിയമപരമായ അവകാശങ്ങളെ ധാർമ്മിക കടമകളുമായി ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന ഒരു പരിപൂർണ്ണ നിയമവ്യവസ്ഥയ്ക്ക് രൂപം നൽകി.

ഗ്രന്ഥസൂചി
C. Rajendran, Current Readings in Arthaśāstra, published in 2008.Calicut University Sanskrit Series No 33.
T. Ganapati sastri, Arthaśāstra of kautilya,( vol-1 and vol )2 New bharatiya book corporation delhi -2018.
Sunanda y. Sastri, Narada Smriti (Historical, sociological, political, and legal study ), bharatiya kala prakashan 2002.
Braja Kishore Swain, Narada smriti (Tilottama Sanskrit notes with hindi commentary ), Chaukhambha Sanskrit bhawan varanasi in 2013.
N. P. Unni, A survey of Smriti Literature, International school of Dravidian linguistics, Thiruvananthapuram 2013.