ആമുഖം: റഹ്മാനി എന്ന കപ്പല്‍ ശാസ്ത്ര വിജ്ഞാനകോശം (Introduction: The Nautical Science Encyclopedia Rahmani)
വിഷയ നിര്‍വചനവും ഗ്രന്ഥത്തിന്റെ പ്രാധാന്യവും
ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ സമുദ്രയാത്രാചരിത്രത്തിലെ അമൂല്യരേഖകളിലൊന്നാണ് ‘റഹ്മാനി’ എന്ന അപരനാമത്തില്‍ അറിയപ്പെടുന്ന ഗ്രന്ഥം. ഈ കൃതിയുടെ ഔദ്യോഗിക നാമം കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് ഫീ ഉസൂല്‍ ഇല്‍മ് അല്‍-ബഹര്‍ വ-അല്‍-ഖവാഇദ് (Kitമb al-Fawമ?id fശ U?ൗl ?Ilm al-Ba?r wa-l-Qawമ?id) എന്നാണ്. ഇതിന്റെ അര്‍ത്ഥം ‘സമുദ്രയാത്രാ തത്വങ്ങളെയും നിയമങ്ങളെയും കുറിച്ചുള്ള പ്രയോജനകരമായ വിവരങ്ങളുടെ പുസ്തകം’ എന്നാണ്. ക്രി.വ. 1490-ല്‍ രചിക്കപ്പെട്ട ഈ ഗ്രന്ഥം , നാവിക ശാസ്ത്രത്തിന്റെ നിയമങ്ങള്‍, ചരിത്രം, പ്രായോഗിക തത്വങ്ങള്‍ എന്നിവയുടെ ഒരു സമഗ്ര വിജ്ഞാനകോശമായിട്ടാണ് നിലകൊള്ളുന്നത്.
ഈ ഗ്രന്ഥം കേവലം ഒരു ദിശാസൂചന പുസ്തകം (rutter) എന്നതിലുപരി, ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ നാവിക വൈദഗ്ധ്യത്തിന്റെ ഒരു വിജ്ഞാന ശേഖരമാണ്. ഇത് രചിക്കപ്പെട്ടത് പതിനഞ്ചാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ അവസാനത്തിലാണ്, യൂറോപ്യന്‍ കപ്പലുകള്‍ ആഫ്രിക്കന്‍ മുനമ്പ് ചുറ്റി ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തില്‍ പ്രവേശിക്കുന്നതിന് (വാസ്‌കോ ഡ ഗാമയുടെ വരവ്, 1498) തൊട്ടുമുമ്പുള്ള കാലഘട്ടമാണിത്. നാവികവിദ്യ അതിന്റെ പരമോന്നതിയില്‍ നില്‍ക്കുന്ന ഒരു കാലഘട്ടത്തിലെ അറിവ് രേഖപ്പെടുത്താന്‍ ഈ ഗ്രന്ഥം സഹായിച്ചു. ഈ ഗ്രന്ഥം രചിക്കപ്പെട്ടില്ലായിരുന്നെങ്കില്‍, അറബ് നാവിക വൈദഗ്ദ്ധ്യത്തിന്റെ ഈ സമ്പന്നമായ ശേഖരം പോര്‍ച്ചുഗീസുകാരുടെ വരവിനെ തുടര്‍ന്നുണ്ടായ സാമൂഹിക-വ്യാപാരപരമായ തകര്‍ച്ചയില്‍ വാമൊഴി പാരമ്പര്യത്തില്‍ ഒതുങ്ങിപ്പോകുകയും ക്രമേണ നഷ്ടപ്പെടുകയും ചെയ്യുമായിരുന്നു. അതിനാല്‍, കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് ഒരു സാങ്കേതിക കൈപ്പുസ്തകം എന്നതിലുപരി, ഒരു മഹത്തായ സമുദ്ര സംസ്‌കാരത്തിന്റെ അവസാനത്തെ നിര്‍ണായകമായ ശാസ്ത്രീയ രേഖയായി നിലകൊള്ളുന്നു.
അഹ്മദ് ഇബ്ന്‍ മാജിദ്: ‘കടലിലെ സിംഹം’ (The Lion of the Sea)
ഗ്രന്ഥത്തിന്റെ കര്‍ത്താവ് അറബ് നാവികനായ ശിഹാബ് അല്‍-ദീന്‍ അഹ്മദ് ഇബ്ന്‍ മാജിദ് അല്‍-നജ്ദിയാണ്. അദ്ദേഹത്തെ ‘അറബ് അഡ്മിറല്‍’, ‘കടലിലെ സിംഹം’ (The Lion of the Sea) എന്നീ വിശേഷണങ്ങളില്‍ അറിയപ്പെടുന്നു. ഏകദേശം 1432-ല്‍ ജുല്‍ഫാറില്‍ (ഇന്നത്തെ യു.എ.ഇ.യിലെ റാസ് അല്‍-ഖൈമ) ജനിച്ച അദ്ദേഹം, ഏകദേശം 1500-ല്‍ അന്തരിച്ചു.
ഇബ്ന്‍ മാജിദ് ഒരു മുഅല്ലിം (Mu?allim – മാസ്റ്റര്‍ നാവികന്‍/അധ്യാപകന്‍) കുടുംബത്തില്‍ നിന്നുള്ളയാളാണ്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ അച്ഛനും മുത്തച്ഛനും അറിയപ്പെടുന്ന നാവികരായിരുന്നു. ഈ പാരമ്പര്യം കാരണം, പതിനേഴാം വയസ്സില്‍ തന്നെ കപ്പലുകള്‍ നയിക്കാന്‍ അദ്ദേഹത്തിന് കഴിവുണ്ടായിരുന്നു. ചെങ്കടല്‍ മുതല്‍ കിഴക്കന്‍ ആഫ്രിക്ക വഴിയുള്ള ചൈന വരെയുള്ള മിക്കവാറും എല്ലാ കടല്‍പ്പാതകളെക്കുറിച്ചും അദ്ദേഹത്തിന് വ്യക്തമായ അറിവുണ്ടായിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ നാവിക കണക്കുകൂട്ടലുകള്‍ സങ്കീര്‍ണ്ണമായ ജ്യോതിശാസ്ത്രപരമായ നിരീക്ഷണങ്ങളെ ആശ്രയിച്ചുള്ളതായിരുന്നു, പ്രത്യേകിച്ച് ചാന്ദ്ര ഭവനങ്ങളും (Manമzil al-Qamar), 32 നക്ഷത്ര ദിശാസൂചകങ്ങളും (Akhnമn) ഉപയോഗിച്ചുള്ളവ.
II. അഹ്മദ് ഇബ്ന്‍ മാജിദ്: പശ്ചാത്തലവും രചനകളും (Ahmad Ibn Majid: Context and Works)
വാമൊഴി പാരമ്പര്യവും കവിതയുടെ പങ്കും
ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ രചനകള്‍ അദ്ദേഹത്തിന്റെ സ്വന്തം അനുഭവങ്ങളെയും, പിതാവില്‍ നിന്നും തലമുറകളായി ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ നാവികര്‍ കൈമാറിവന്ന അറിവുകളെയും അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ളതാണ്. അദ്ദേഹം ഗദ്യത്തിലും പദ്യത്തിലുമായി ഏതാണ്ട് 40-ഓളം കൃതികള്‍ രചിച്ചിട്ടുണ്ട്. കപ്പല്‍ യാത്രാ വിവരങ്ങള്‍ കവിതയുടെ രൂപത്തില്‍ (ഉര്‍ഗൂസകള്‍) രേഖപ്പെടുത്തിയിരുന്നു. ഈ കവിതകള്‍ (Urguza) നാവികര്‍ക്ക് എളുപ്പത്തില്‍ മനഃപാഠമാക്കാനും, അക്ഷാംശം, ദിശകള്‍, ദൂരങ്ങള്‍, നക്ഷത്രങ്ങളുടെ ഉയരം അളക്കല്‍ തുടങ്ങിയ പ്രധാന വിവരങ്ങള്‍ വേഗത്തില്‍ ഓര്‍ത്തെടുക്കാനും സഹായിച്ചു.
അദ്ദേഹത്തിന്റെ പ്രമുഖ കാവ്യകൃതികളിലൊന്നാണ് ‘അല്‍-ഉര്‍ഗൂസ അസ്-സബിയ്യ’ (ഏഴ് കപ്പല്‍ ശാസ്ത്രങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള കവിത). നാവിക പരിശീലനത്തില്‍ കവിതയും ഗദ്യവും ഒരുപോലെ ഉപയോഗിച്ചു എന്നത്, ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ നാവിക പരിശീലനത്തില്‍ ഉണ്ടായിരുന്ന ദ്വിമുഖസമ്പ്രദായത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. കവിതകള്‍ യാത്രയ്ക്കിടയിലെ പെട്ടെന്നുള്ള റഫറന്‍സിനും ഓര്‍മ്മപ്പെടുത്തലിനും സഹായിച്ചപ്പോള്‍, കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് പോലുള്ള വിജ്ഞാനകോശങ്ങള്‍, നാവിക ശാസ്ത്രത്തിന്റെ സിദ്ധാന്തങ്ങളും നിയമങ്ങളും പഠിക്കുന്ന ഉന്നത മുഅല്ലിമുമാര്‍ക്ക് വേണ്ടിയുള്ള ആധികാരിക റഫറന്‍സായി വര്‍ത്തിച്ചു. ഈ സംയോജനം, വാമൊഴി പാരമ്പര്യത്തെയും ശാസ്ത്രീയ രചനയെയും ബന്ധിപ്പിക്കുന്ന ഒരു ‘ബ്രിഡ്ജ്’ ആയി ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ കൃതികളെ അടയാളപ്പെടുത്തുന്നു.
കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് – ഒരു വിജ്ഞാന ശേഖരം
കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് അറബ് സമുദ്രചരിത്രത്തിലെ ഒരു സുപ്രധാന രേഖയാണ്, കാരണം ഇത് വിവിധ സാംസ്‌കാരിക പൈതൃകങ്ങളെ ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്നു. ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ അറബ് പൈതൃകം മാത്രമല്ല, പേര്‍ഷ്യക്കാര്‍, ഇന്ത്യക്കാര്‍, ചൈനക്കാര്‍, ജാവക്കാര്‍, കിഴക്കന്‍ ആഫ്രിക്കന്‍ തീരം എന്നിവിടങ്ങളിലെ നാവികരുടെ അനുഭവങ്ങളും ഗ്രന്ഥത്തില്‍ രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്.
ഈ ഗ്രന്ഥത്തില്‍ ഉള്‍പ്പെടുത്തിയിട്ടുള്ള വിഷയങ്ങള്‍ വിപുലമാണ്. അറബ് നാവിഗേഷന്റെ ചരിത്രപരമായ ഉത്ഭവം, അടിസ്ഥാന തത്വങ്ങള്‍, ചാന്ദ്ര ഭവനങ്ങള്‍, ദിശാസൂചക രേഖകള്‍, തീരദേശ യാത്രയും തുറന്ന കടലിലെ യാത്രയും തമ്മിലുള്ള വ്യത്യാസം, കിഴക്കന്‍ ആഫ്രിക്ക മുതല്‍ ഇന്തോനേഷ്യ വരെയുള്ള തുറമുഖങ്ങളുടെ സ്ഥാനങ്ങള്‍, നക്ഷത്രങ്ങളുടെ സ്ഥാനങ്ങള്‍, മണ്‍സൂണ്‍, പ്രാദേശിക കാറ്റ് വ്യവസ്ഥകള്‍, ചുഴലിക്കാറ്റുകള്‍ എന്നിവയെല്ലാം ഇതിലെ പ്രധാന വിഷയങ്ങളാണ്. ഈ സമഗ്രത കാരണം, ഈ ഗ്രന്ഥം പില്‍ക്കാല നാവികര്‍ക്കും പര്യവേക്ഷകര്‍ക്കും ഒരു അടിസ്ഥാന ഗ്രന്ഥമായി വര്‍ത്തിച്ചു, പ്രത്യേകിച്ചും യൂറോപ്യന്‍മാരുടെ ‘കണ്ടുപിടിത്തങ്ങളുടെ യുഗത്തില്‍’.

III. ഖവാഇദിന്റെ ഘടനയും ഉള്ളടക്കവും: സമുദ്രയാത്രാ തത്വങ്ങള്‍ (Structure and Content of Al-Qawമ?id: Principles of Seamanship)
ഗ്രന്ഥത്തിന്റെ പ്രധാന ഭാഗങ്ങള്‍

കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് നാവിക പരിശീലനത്തിന്റെ എല്ലാ തലങ്ങളെയും സ്പര്‍ശിക്കുന്നു. ഗ്രന്ഥത്തിന്റെ തുടക്കത്തില്‍ അറബ് നാവിഗേഷന്റെ ചരിത്രപരമായ ഉത്ഭവവും പതിനൊന്നാം നൂറ്റാണ്ടിലെ പ്രശസ്തരായ കപ്പിത്താന്മാരെക്കുറിച്ചുള്ള വിവരങ്ങളും ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്നു. ഭൂമിശാസ്ത്രപരമായ വ്യാപ്തിയും തുറമുഖ വിവരങ്ങളും അതിന്റെ സമഗ്രതയെ ഉയര്‍ത്തിക്കാട്ടുന്നു. ഗ്രന്ഥം പ്രധാന തുറമുഖങ്ങളെക്കുറിച്ചും അവരുടെ ഭൂമിശാസ്ത്രപരമായ പ്രത്യേകതകളെക്കുറിച്ചും വിവരിക്കുന്നു, കിഴക്കന്‍ ആഫ്രിക്കന്‍ തീരം, അറേബ്യന്‍ കടല്‍, ചെങ്കടല്‍, ഇന്ത്യന്‍ ഉപഭൂഖണ്ഡം (പ്രത്യേകിച്ച് മലബാര്‍), മഡഗാസ്‌കര്‍, കൊമോറോസ് ദ്വീപുകള്‍, ഇന്തോനേഷ്യന്‍ ദ്വീപുകള്‍ വരെയുള്ള റൂട്ടുകള്‍ ഉള്‍പ്പെടെ ഇതില്‍ വിശദീകരിച്ചിട്ടുണ്ട്.
യാത്രയുടെ തരംതിരിവുകളും കപ്പല്‍ നിയന്ത്രണവും
ഇബ്ന്‍ മാജിദ് യാത്രകളെ തീരദേശ യാത്ര (Coastal Sailing), തുറന്ന കടലിലെ യാത്ര (Open-Sea Sailing) എന്നിങ്ങനെ വ്യക്തമായി വേര്‍തിരിക്കുന്നു. തീരദേശ യാത്രയില്‍ ഇശാറാത്ത് (തീരചിഹ്നങ്ങള്‍, വേലിയേറ്റങ്ങള്‍, വെള്ളത്തിന്റെ നിറം തുടങ്ങിയ ദൃഷ്ടാന്തങ്ങള്‍) പ്രധാനമാണ്. എന്നാല്‍ തുറന്ന കടലില്‍ കൃത്യമായ ദിശയ്ക്കും സ്ഥാനനിര്‍ണ്ണയത്തിനും അഖ്നാനും ഖിയാസാത്തുമാണ് (ജ്യോതിശാസ്ത്രപരമായ അളവുകള്‍) ഏറ്റവും പ്രധാനം.
ഈ ഗ്രന്ഥത്തിന്റെ ശ്രദ്ധേയമായ മറ്റൊരു ഘടകം സിയാസാത്ത് (Siyമsമt) എന്ന വിഭാഗമാണ്. ഇത് കപ്പലിലെ ജീവനക്കാരെയും ചരക്കിനെയും കപ്പലിനെയും നിയന്ത്രിക്കുന്നതിനുള്ള നിയമങ്ങളെയും നടപടിക്രമങ്ങളെയും കുറിച്ചുള്ളതാണ്. കപ്പല്‍ യാത്രാ വിഷയത്തിലെ മാനേജ്‌മെന്റ് തത്വങ്ങള്‍ ഉള്‍പ്പെടുത്തിയതിലൂടെ, കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് വെറും നാവിഗേഷന്‍ റൂട്ടുകള്‍ മാത്രമല്ല നല്‍കുന്നത്; അതൊരു സമ്പൂര്‍ണ്ണ ‘പ്രൊഫഷണല്‍ നാവിഗേറ്ററുടെ പരിശീലന സഹായി’ ആയി പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നു. ഒരു കപ്പിത്താന്‍ സാങ്കേതികമായി കഴിവുള്ളവനായാല്‍ മാത്രം പോരാ, കപ്പലിലെ മനുഷ്യരെയും വിഭവങ്ങളെയും കൈകാര്യം ചെയ്യാനും അറിയണം എന്ന് ഇത് സ്ഥാപിക്കുന്നു. സിയാസാത്ത് പോലുള്ള വിഷയങ്ങള്‍ ഉള്‍പ്പെടുത്തിയത്, പതിനഞ്ചാം നൂറ്റാണ്ടിലെ വ്യാപാര ശൃംഖലയിലെ കപ്പല്‍ യാത്രകള്‍ക്ക് നേതൃപാടവം, മാനവ വിഭവശേഷി കൈകാര്യം ചെയ്യല്‍, നിയമപരമായ പരിജ്ഞാനം എന്നിവ ആവശ്യമായിരുന്നു എന്നും, മുഅല്ലിമിന്റെ ഉത്തരവാദിത്തം വളരെ സമഗ്രമായിരുന്നു എന്നും വ്യക്തമാക്കുന്നു.

IV. ഗോളശാസ്ത്രവും സമുദ്രയാത്രയും: സാങ്കേതിക വിദ്യകള്‍ (Astronomy and Seafaring: Technical Methods)

ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ നാവിഗേഷന്‍ സംവിധാനം നൂതനമായ ഗോളശാസ്ത്ര നിരീക്ഷണങ്ങളെ ആശ്രയിച്ചിരുന്നു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ കൃതികളിലെ സാങ്കേതിക പദാവലി ഈ വൈദഗ്ധ്യത്തിന്റെ തെളിവാണ്.
ചാന്ദ്ര ഭവനങ്ങള്‍, ഖിയാസാത്ത്, അഖ്നാന്‍
അറബ് നാവികര്‍ സ്ഥാനം നിര്‍ണ്ണയിക്കാന്‍ പ്രധാനമായും ആശ്രയിച്ചിരുന്നത് മന്‍സിലുല്‍ ഖമര്‍ (Manമzil al-Qamar) അഥവാ ചാന്ദ്ര ഭവനങ്ങളെയാണ്. ചന്ദ്രന്റെ പാതയിലെ 28 ഭവനങ്ങള്‍ ഉപയോഗിച്ച് സമയം, ദിശ, അക്ഷാംശം എന്നിവ കണക്കാക്കി.
ഇതിനോടൊപ്പം ഉപയോഗിച്ചിരുന്ന മറ്റൊരു പ്രധാന വിദ്യയാണ് ഖിയാസാത്ത് (Qiyമsമt). ഇത് ധ്രുവനക്ഷത്രം പോലെയുള്ള സ്ഥിര നക്ഷത്രങ്ങളുടെ ഉയരം അളക്കുന്നതിലൂടെ അക്ഷാംശം നിര്‍ണ്ണയിക്കുന്ന രീതിയാണ്. ഈ അളവുകള്‍ രേഖപ്പെടുത്താനായി നാവികര്‍ ഇസ്ബഅ് (I?ba?) എന്ന തദ്ദേശീയമായ അളവ് യൂണിറ്റ് ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. ഇത് ഒരു വിരലിന്റെ വീതിക്ക് തുല്യമായ കോണീയ അളവാണ്. കമാല്‍ (Kamal) പോലുള്ള ലളിതവും ഫലപ്രദവുമായ ഉപകരണങ്ങള്‍ ഉപയോഗിച്ചാണ് ഖിയാസാത്ത് അളന്നിരുന്നത്. ഇസ്ബഅ് പോലുള്ള തദ്ദേശീയ അളവുകള്‍, നാവിഗേഷനെ ഗണിതശാസ്ത്രപരമായ അമൂര്‍ത്തതയില്‍ നിന്ന് പ്രായോഗികവും കൈകാര്യം ചെയ്യാവുന്നതുമായ ഒരു ശാസ്ത്രമായി മാറ്റാന്‍ സഹായിച്ചു, ഇത് ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ നാവിക പരിശീലനത്തിന്റെ പ്രായോഗിക മികവാണ് സൂചിപ്പിക്കുന്നത്.
തുറന്ന കടലിലെ കൃത്യമായ ദിശാസൂചനകള്‍ക്കായി അഖ്നാന്‍ (Akhnമn – Stellar Rhumbs) എന്ന സംവിധാനം ഉപയോഗിച്ചു. കാന്തിക ദിശകള്‍ക്ക് പുറമെ, നക്ഷത്രങ്ങളുടെ സ്ഥാനത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള 32 ദിശാസൂചകങ്ങളുടെ ഒരു സങ്കീര്‍ണ്ണമായ സംവിധാനമായിരുന്നു ഇത്.
ഗ്രന്ഥത്തില്‍ വിശദീകരിക്കുന്ന പ്രധാന സാങ്കേതിക പദങ്ങള്‍ താഴെക്കൊടുക്കുന്നു:
Table 1: Technical Terminology in Kitമb al-Fawമ?id
Arabic Term Nautical Function/Description
Kitമb al-Fawമ?id 1490-ല്‍ രചിക്കപ്പെട്ട, അറബ് സമുദ്ര ശാസ്ത്രത്തെക്കുറിച്ചുള്ള പ്രധാന വിജ്ഞാനകോശം.
Mu?allim ഉന്നത വൈദഗ്ധ്യമുള്ള പൈലറ്റ് അഥവാ മാസ്റ്റര്‍ നാവികന്‍.
Manമzil al-Qamar ചന്ദ്രന്റെ 28 ഭവനങ്ങള്‍, സ്ഥാനം, സമയം, അക്ഷാംശം എന്നിവ കണക്കാക്കാന്‍ ഉപയോഗിക്കുന്നു.
Akhnമn 32 ദിശകളുള്ള നക്ഷത്രങ്ങളെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള ദിശാസൂചക സംവിധാനം, ആഴക്കടല്‍ നാവിഗേഷന് പ്രധാനം.
Qiyമsമt ധ്രുവനക്ഷത്രം പോലുള്ള സ്ഥിര നക്ഷത്രങ്ങളുടെ ഉയരം അളക്കല്‍.
I?ba? നക്ഷത്ര ഉയരം അളക്കാന്‍ ഉപയോഗിക്കുന്ന തദ്ദേശീയ കോണീയ അളവ് (വിരല്‍ വീതി).
Mawമsim മണ്‍സൂണ്‍ കാറ്റുകള്‍, കാലാവസ്ഥാ ഘടകങ്ങള്‍, കപ്പല്‍ യാത്രയുടെ സമയക്രമം എന്നിവ.
Siyമsമt കപ്പലിലെ ജീവനക്കാരെയും കപ്പലിനെയും നിയന്ത്രിക്കുന്നതിനുള്ള നിയമങ്ങളും മാനേജ്‌മെന്റ് തത്വങ്ങളും.
V. മണ്‍സൂണ്‍, കാറ്റ്, കപ്പല്‍ പാതകള്‍ (Monsoons, Winds, and Nautical Routes)
കാലാവസ്ഥാ ശാസ്ത്രത്തിലുള്ള വൈദഗ്ദ്ധ്യം (Mawമsim)
ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ കപ്പല്‍ യാത്രയില്‍ ഏറ്റവും നിര്‍ണായകമായ ഘടകം മണ്‍സൂണ്‍ കാറ്റുകളായിരുന്നു (Mawമsim). കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് ഈ മണ്‍സൂണ്‍ വ്യവസ്ഥകളെക്കുറിച്ച് മാത്രമല്ല, പ്രാദേശിക കാറ്റ് വ്യവസ്ഥകളെക്കുറിച്ചുള്ള സൂക്ഷ്മമായ വിവരങ്ങളും നല്‍കുന്നു.
ഉദാഹരണത്തിന്, ചെങ്കടലിലെ ജിദ്ദയ്ക്ക് വടക്കുള്ള പ്രദേശത്തെ കാറ്റ് വ്യവസ്ഥ വളരെ ദുഷ്‌കരമായിരുന്നു. വര്‍ഷം മുഴുവനും കാറ്റ് വടക്ക് ദിശയില്‍ നിന്നായിരുന്നു വീശിയിരുന്നത്. അതിനാല്‍, സാധനങ്ങള്‍ ജിദ്ദയില്‍ ഇറക്കി ചെറിയ ബോട്ടുകളിലേക്ക് മാറ്റുകയോ കരമാര്‍ഗം കൊണ്ടുപോവുകയോ ചെയ്യുന്നതായിരുന്നു സാധാരണ രീതി. ഒക്ടോബര്‍ മുതല്‍ മാര്‍ച്ച് പകുതി വരെയുള്ള വടക്കുകിഴക്കന്‍ മണ്‍സൂണ്‍ കാലയളവില്‍ മാത്രമാണ് ഈ പ്രദേശങ്ങളില്‍ പ്രവേശനം സാധ്യമായിരുന്നത്. ഈ വിവരങ്ങള്‍, പ്രാദേശിക കാറ്റ് വ്യതിയാനങ്ങളെക്കുറിച്ചുള്ള വിശദാംശങ്ങള്‍, ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ സമുദ്രയാത്രകള്‍ക്ക് ആഗോള കാലാവസ്ഥാ മാതൃകകളെക്കുറിച്ചുള്ള അറിവിനൊപ്പം മൈക്രോ-റീജിയണല്‍ വൈദഗ്ദ്ധ്യവും ആവശ്യമായിരുന്നു എന്ന് തെളിയിക്കുന്നു.
ചെങ്കടലിലെ ഈ തടസ്സങ്ങള്‍ കാരണം ചരക്ക് കൈമാറ്റത്തിനായി ചെറിയ ബോട്ടുകളെയോ കരമാര്‍ഗമുള്ള ഗതാഗതത്തെയോ ആശ്രയിക്കേണ്ടി വന്നു. ഈ വിവരങ്ങള്‍ സൂചിപ്പിക്കുന്നത്, ഒരു മുഅല്ലിം കേവലം നാവികന്‍ മാത്രമല്ല, തടസ്സങ്ങളെ എങ്ങനെ മറികടക്കണം, എപ്പോള്‍ യാത്ര പുറപ്പെടണം, ചരക്ക് എവിടെ കൈമാറ്റം ചെയ്യണം എന്നതിനെക്കുറിച്ചുള്ള ലോജിസ്റ്റിക്‌സ് വിദഗ്ദ്ധന്‍ കൂടിയായിരുന്നു എന്നാണ്. മധ്യരേഖയ്ക്ക് തെക്ക് മണ്‍സൂണുകള്‍ ട്രേഡ് വിന്‍ഡുകള്‍ക്ക് വഴിമാറുന്നതിനെക്കുറിച്ചും, ചൈനാ കടലിലെ പ്രത്യേക കാറ്റ് വ്യവസ്ഥയെക്കുറിച്ചും ഇബ്ന്‍ മാജിദ് വിശദീകരിക്കുന്നു.
റൂട്ടുകളും തുറമുഖങ്ങളും
ഗ്രന്ഥം ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ പ്രധാന തുറമുഖങ്ങളെക്കുറിച്ചും റൂട്ടുകളെക്കുറിച്ചും (Diyar) വിവരങ്ങള്‍ നല്‍കുന്നു. കിഴക്കന്‍ ആഫ്രിക്ക മുതല്‍ ഇന്തോനേഷ്യ വരെ, മഡഗാസ്‌കര്‍, കൊമോറോസ് ദ്വീപുകള്‍, അറേബ്യന്‍ കടല്‍, ചെങ്കടല്‍ എന്നിവയുടെയെല്ലാം വിവരണങ്ങള്‍ ഗ്രന്ഥത്തില്‍ ഉള്‍പ്പെടുന്നു. ലക്ഷദ്വീപിലെ കല്‍പേനി, മലബാര്‍ തീരം, കേപ് ഗാര്‍ഡാഫൂയി തുടങ്ങിയ പ്രദേശങ്ങളിലെ റൂട്ടുകളെക്കുറിച്ചുള്ള വിവരങ്ങള്‍ ഗ്രന്ഥത്തില്‍ രേഖപ്പെടുത്തിയിട്ടുണ്ട്. ഇത്, അറബ് സമുദ്ര സഞ്ചാരികള്‍ ഈ വ്യാപാര കേന്ദ്രങ്ങളുമായി നിലനിര്‍ത്തിയിരുന്ന അഗാധമായ ബന്ധത്തെയാണ് സൂചിപ്പിക്കുന്നത്.
VI. ചരിത്രപരമായ വിവാദങ്ങളും പൈതൃകവും: വാസ്‌കോ ഡ ഗാമ പ്രശ്‌നം (Historical Controversies and Legacy: The Vasco da Gama Issue)
വാസ്‌കോ ഡ ഗാമ ബന്ധത്തിന്റെ നിരാകരണം
പതിനാറാം നൂറ്റാണ്ടിന്റെ തുടക്കം മുതല്‍, പോര്‍ച്ചുഗീസ് പര്യവേഷകനായ വാസ്‌കോ ഡ ഗാമയെ (Vasco da Gama) 1498-ല്‍ മലിന്ദിയില്‍ (കെനിയ) നിന്ന് ഇന്ത്യയിലെ കോഴിക്കോട്ടേക്ക് നയിച്ചത് അഹ്മദ് ഇബ്ന്‍ മാജിദാണ് എന്നൊരു പരമ്പരാഗത ഐതിഹ്യം പടിഞ്ഞാറന്‍ ലോകത്ത് നിലനിന്നിരുന്നു. എന്നിരുന്നാലും, സമകാലിക ഗവേഷണങ്ങള്‍ ഈ വാദം ശക്തമായി തള്ളിക്കളയുന്നു.
ആധുനിക പഠനങ്ങള്‍ അനുസരിച്ച്, വാസ്‌കോ ഡ ഗാമയുടെ കപ്പലിന് മാര്‍ഗ്ഗനിര്‍ദ്ദേശം നല്‍കിയ പൈലറ്റ് ഒരു ‘ഗുജറാത്തി പൈലറ്റ്’ അല്ലെങ്കില്‍ ‘മലേമോ കാന’ (Malemo Cana) ആയിരുന്നു. ഇബ്ന്‍ മാജിദ് 1498-ല്‍ ഗാമയുടെ കപ്പലില്‍ ഉണ്ടായിരുന്നതിന് തെളിവുകള്‍ ഇല്ല; അദ്ദേഹത്തെ ആധുനിക അക്കൗണ്ടുകള്‍ മറ്റെവിടെയോ സ്ഥാപിക്കുന്നു. കൂടാതെ, ഗാമയുടെ യാത്രയുടെ സമയത്ത് (1498 ഏപ്രില്‍) ഇബ്ന്‍ മാജിദിന് ഏകദേശം 77 വയസ്സുണ്ടായിരുന്നു, ഇത് ഇത്രയും ദൂരമുള്ള യാത്രയില്‍ അദ്ദേഹം പൈലറ്റായി പങ്കെടുത്തു എന്ന വാദത്തെ ദുര്‍ബലപ്പെടുത്തുന്നു.
ഈ കെട്ടുകഥയുടെ ഉത്ഭവം അന്വേഷിക്കുമ്പോള്‍, ഫ്രഞ്ച് ഓറിയന്റലിസ്റ്റ് ഗബ്രിയേല്‍ ഫെറാന്‍ഡിന്റെ പഠനങ്ങളിലാണ് ഇതിന്റെ വേരുകള്‍ കാണുന്നത്. ഖുതുബ് അല്‍-ദിന്‍ മുഹമ്മദ് അല്‍-നഹ്രാവലി എന്ന ഗുജറാത്തി എഴുത്തുകാരന്‍ മക്കയിലിരുന്ന് എഴുതിയ ഒരു ഗ്രന്ഥമാണ് ഇതിന്റെ ആദ്യത്തെ ഉറവിടം. ഈ ഗ്രന്ഥത്തില്‍, അഹ്മദ് ഇബ്ന്‍ മാജിദ് എന്ന പൈലറ്റിന് പോര്‍ച്ചുഗീസുകാര്‍ മദ്യം നല്‍കി, അയാള്‍ ലഹരിയില്‍ നാവിക രഹസ്യങ്ങള്‍ വെളിപ്പെടുത്തി എന്ന് പറയുന്നു. ഈ വിവരങ്ങള്‍, യൂറോപ്യന്‍ ആഗമനത്തിന് തടയിടാന്‍ കഴിയാത്തതിലുള്ള സാംസ്‌കാരികമായ നിരാശതയെയും, നാവിക രഹസ്യങ്ങള്‍ ചോര്‍ന്നുപോയതിലുള്ള കുറ്റാരോപണത്തെയും പ്രതിഫലിക്കുന്നുണ്ടാവാം, അല്ലാതെ ഒരു ചരിത്രപരമായ വസ്തുതയെ അല്ല.
ഈ ബന്ധം കെട്ടിച്ചമച്ചതാണെങ്കിലും, യൂറോപ്യന്‍ നാവിഗേഷനെക്കുറിച്ചുള്ള വീക്ഷണങ്ങളില്‍ ഈ കെട്ടുകഥ ശക്തമായി നിലനിന്നത്, ചരിത്രത്തെ യൂറോസെന്‍ട്രിക് വീക്ഷണത്തിലൂടെ വായിക്കുന്നതിന്റെ ഫലമായാണ്. പോര്‍ച്ചുഗീസ് ‘കണ്ടുപിടിത്ത’ത്തിന് പ്രാദേശിക സഹായം ലഭിച്ചു എന്ന് അംഗീകരിക്കുമ്പോള്‍ പോലും, അത് ലോകോത്തര നിലവാരത്തിലുള്ള ഒരു നാവിക പണ്ഡിതനില്‍ നിന്നാണെന്ന് വരുത്തിത്തീര്‍ക്കുന്നത്, യൂറോപ്യന്‍ വിജയം കൂടുതല്‍ നാടകീയമാക്കാന്‍ വേണ്ടിയായിരുന്നു.

ഇബ്ന്‍ മാജിദ് നേരിട്ട് ഗാമയെ സഹായിച്ചില്ലെങ്കിലും, അദ്ദേഹവും മറ്റ് അറബ് നാവികരും സംഭാവന ചെയ്ത ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ ‘കൂട്ടായ അറിവ്’ (Collective Learning) ഇല്ലാതെ യൂറോപ്യന്‍മാര്‍ക്ക് ലക്ഷ്യസ്ഥാനത്ത് എത്താന്‍ സാധിക്കുമായിരുന്നില്ല. 1499-ല്‍, വാസ്‌കോ ഡ ഗാമയുടെ പൈലറ്റ് ഇന്ത്യയിലെത്തിയ ശേഷം ഗുജറാത്തി പൈലറ്റുമായി നാവിഗേഷന്‍ വിഷയങ്ങളെക്കുറിച്ച് ദീര്‍ഘമായി സംസാരിച്ചു എന്ന് രേഖകളുണ്ട്. യൂറോപ്യന്‍ നാവിഗേഷന്റെ തത്വങ്ങളില്‍ അറബ് പണ്ഡിതന്മാരുടെ രീതികള്‍ ഉള്‍ക്കൊള്ളാന്‍ തുടങ്ങിയതിന്റെ സൂചനയാണിത്, പ്രത്യേകിച്ച് പോള്‍ സ്റ്റാറിന്റെ ഉയരം അളക്കുന്ന രീതി.
VII. യൂറോപ്യന്‍ നാവിഗേഷനെക്കുറിച്ചുള്ള വീക്ഷണം (Perspective on European Navigation)
സാങ്കേതികപരമായ താരതമ്യം
ഇബ്ന്‍ മാജിദ് തന്റെ ഗ്രന്ഥത്തില്‍ യൂറോപ്യന്‍ നാവിഗേഷന്‍ രീതികളെക്കുറിച്ച് നേരിട്ട് വിമര്‍ശനം ഉന്നയിച്ചിട്ടുണ്ട്. തങ്ങളുടെ നാവിക വൈദഗ്ധ്യത്തിന്റെ നിലവാരം യൂറോപ്യന്‍ നാവികരേക്കാള്‍ വളരെ ഉയര്‍ന്നതാണെന്ന് അദ്ദേഹം സ്ഥാപിക്കുന്നു.
അദ്ദേഹത്തിന്റെ അഭിപ്രായത്തില്‍, ‘ഞങ്ങള്‍ക്ക് 32 അഖ്നാനും, തിര്‍ഫയും, സംഉം, നക്ഷത്രങ്ങളുടെ ഉയരം അളക്കുന്നതിനുള്ള സംവിധാനവും ഉണ്ട്, എന്നാല്‍ അവര്‍ക്കില്ല. ഞങ്ങള്‍ സഞ്ചരിക്കുന്ന രീതി അവര്‍ക്ക് മനസ്സിലാക്കാന്‍ കഴിയില്ല, പക്ഷേ ഞങ്ങള്‍ക്ക് അവരുടെ രീതി മനസ്സിലാക്കാനും അവരുടെ കപ്പലുകളില്‍ സഞ്ചരിക്കാനും സാധിക്കും’. യൂറോപ്യന്‍ നാവികര്‍ കോമ്പസിനെയും ഡെഡ് റെക്കണിംഗിനെയും (ദൂരം, ദിശ, വേഗത എന്നിവയെ ആശ്രയിച്ചുള്ള കണക്കുകൂട്ടല്‍) മാത്രമാണ് ആശ്രയിച്ചിരുന്നത്. എന്നാല്‍ അറബ് മുഅല്ലിമുമാര്‍ കോമ്പസിനൊപ്പം കൃത്യമായ ജ്യോതിശാസ്ത്രപരമായ അളവുകളും ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു.
ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ വിമര്‍ശനം യൂറോപ്യന്‍ നാവിഗേഷന്റെ താല്‍ക്കാലികമായ സാങ്കേതിക പിന്നാക്കാവസ്ഥയെ മാത്രമല്ല സൂചിപ്പിക്കുന്നത്, മറിച്ച് അക്കാലത്ത് ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ മുഅല്ലിമുമാര്‍ ജ്യോതിശാസ്ത്രത്തെയും ഗണിതശാസ്ത്രത്തെയും എത്രത്തോളം ഉന്നതമായ തലത്തില്‍ സമന്വയിപ്പിച്ചിരുന്നു എന്നതിനെയും സ്ഥാപിക്കുന്നു. ‘അവര്‍ക്ക് ഞങ്ങളുടെ രീതി മനസ്സിലാക്കാന്‍ കഴിയില്ല’ എന്ന പ്രസ്താവന, ഇത് കേവലം പ്രായോഗിക വൈദഗ്ദ്ധ്യത്തിന്റെ വിഷയമല്ല, മറിച്ച് ഒരു പ്രത്യേക ശാസ്ത്രീയ വിജ്ഞാന മണ്ഡലത്തില്‍ പ്രവേശിക്കുന്നതിലുള്ള ബുദ്ധിമുട്ടാണ് സൂചിപ്പിക്കുന്നത്. ഈ രീതിയില്‍, കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് യൂറോപ്യന്‍ ആഗമനത്തെ സാങ്കേതികമായ ഏറ്റുമുട്ടലായിട്ടല്ല, മറിച്ച് വിജ്ഞാനപരമായ (epistemological) ഏറ്റുമുട്ടലായി കാണാന്‍ സഹായിക്കുന്നു.
ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ അറിവിന്റെ സമൂഹം
ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രം നൂറ്റാണ്ടുകളായി ചരക്കുകള്‍, ആശയങ്ങള്‍, സാങ്കേതിക വിദ്യകള്‍ എന്നിവ പങ്കുവെച്ച ഒരു വലിയ സമൂഹമായിരുന്നു. കോമ്പസ്, അസ്‌ട്രോലാബ്, കപ്പല്‍ നിര്‍മ്മാണ സാങ്കേതിക വിദ്യകള്‍, ഇസ്ലാം, അറബി ഭാഷ എന്നിവയെല്ലാം ഈ വ്യാപാര പാതകളിലൂടെ സഞ്ചരിച്ചു. ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ രചനകള്‍ ഈ കൂട്ടായ അറിവിന്റെ ഉല്‍പ്പന്നമാണ്.
യൂറോപ്യന്‍മാര്‍ (പോര്‍ച്ചുഗീസുകാര്‍) ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തില്‍ പ്രവേശിച്ചപ്പോള്‍, അവര്‍ക്ക് അവിടുത്തെ നാവികര്‍ക്കുണ്ടായിരുന്ന വൈദഗ്ധ്യവും ഭൂമിശാസ്ത്രപരമായ അറിവും കുറവായിരുന്നു. ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ വിമര്‍ശനം അറബ് നാവികരുടെ ആത്മവിശ്വാസം നിലനിര്‍ത്തുന്നതില്‍ നിര്‍ണായക പങ്ക് വഹിച്ചു.
VIII. കൈയെഴുത്തുപ്രതികളും ആധുനിക പഠനങ്ങളും (Manuscripts and Modern Scholarship)
കൈയെഴുത്തുപ്രതികളുടെ സംരക്ഷണം
കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് എന്ന ഗ്രന്ഥത്തിന്റെ ചരിത്രപരമായ പ്രാധാന്യം കണക്കിലെടുത്ത് ലോകമെമ്പാടുമുള്ള ലൈബ്രറികളില്‍ ഇതിന്റെ കൈയെഴുത്തുപ്രതികള്‍ സംരക്ഷിക്കപ്പെടുന്നുണ്ട്. ഫ്രഞ്ച് നാഷണല്‍ ലൈബ്രറിയില്‍ (Bibliothèque nationale de France – BnF) ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ രണ്ട് പ്രസിദ്ധമായ കൈയെഴുത്തുപ്രതികള്‍ പ്രദര്‍ശനത്തിനുണ്ട്. ഇതില്‍ ‘BnF Arabe 2292’ എന്ന കൈയെഴുത്തുപ്രതിയില്‍ കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് ഉള്‍പ്പെടെ ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ പത്തൊമ്പതോളം കൃതികള്‍ അടങ്ങിയിരിക്കുന്നു. ഈ രേഖകള്‍ ഡിജിറ്റൈസ് ചെയ്യപ്പെടുകയും ഗവേഷകര്‍ക്ക് ലഭ്യമാക്കുകയും ചെയ്തിട്ടുണ്ട്.
ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ കൃതികളില്‍, തിമിംഗലങ്ങള്‍, കടല്‍ പാമ്പുകള്‍, പവിഴപ്പുറ്റുകള്‍ എന്നിവയുള്‍പ്പെടെയുള്ള സമുദ്രജീവികളെയും പരിസ്ഥിതിയെയും കുറിച്ചുള്ള വിശദമായ വിവരണങ്ങള്‍ ഉള്‍പ്പെടുന്നു. ഇത് അദ്ദേഹത്തെ ഒരു നാവികന്‍ എന്നതിലുപരി പ്രകൃതി നിരീക്ഷകന്‍ കൂടിയായി സ്ഥാപിക്കുന്നു.
ആധുനിക പതിപ്പുകളും വിവര്‍ത്തനങ്ങളും
ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ കൃതികളെ പാശ്ചാത്യ ലോകത്തിന് പരിചയപ്പെടുത്തുന്നതില്‍ ജി.ആര്‍. ടിബ്ബെറ്റ്‌സ് (G.R. Tibbetts) വലിയ പങ്കുവഹിച്ചു. 1971-ല്‍ പ്രസിദ്ധീകരിച്ച Arab Navigation in the Indian Ocean Before the Coming of the Portuguese എന്ന കൃതി കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദിന്റെ പ്രധാനപ്പെട്ട ഇംഗ്ലീഷ് വിവര്‍ത്തനവും പഠനവുമാണ്. ടിബ്ബെറ്റ്‌സ് ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ ഏകദേശം 40-ഓളം കൃതികളുടെ വിശദമായ ലിസ്റ്റ് നല്‍കുന്നുണ്ട്.
പണ്ഡിതന്മാര്‍ക്ക് പ്രധാന റഫറന്‍സായി നിലവില്‍ ഉപയോഗിക്കുന്നത് ഡമാസ്‌കസില്‍ ഇബ്രാഹിം ഖൗരി (Ibrahim Khoury) പ്രസിദ്ധീകരിച്ച പ്രധാന കൃതികളുടെ വിമര്‍ശനാത്മക അറബിക് പതിപ്പുകളാണ്. ടിബ്ബെറ്റ്‌സിനും ഫെറാന്‍ഡിനും അജ്ഞാതമായിരുന്ന പുതിയ കൈയെഴുത്തുപ്രതികള്‍ (ഉദാഹരണത്തിന്, ബോഡ്‌ലിയന്‍ കയ്യെഴുത്തുപ്രതികള്‍) ആധുനിക പഠനങ്ങളില്‍ ഉപയോഗിക്കുന്നു എന്നത്, ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ പഠനത്തില്‍ ഇപ്പോഴും വളര്‍ച്ചയുണ്ടെന്ന് സൂചിപ്പിക്കുന്നു.
മലയാളം വിവര്‍ത്തന ലഭ്യത
മലയാളത്തില്‍ ഡോ.എം. മുല്ലക്കോയ, റഹ്മാനി -ലക്ഷദ്വീപ് നാവിക ശാസ്ത്രം എന്ന പുസ്തകം തയ്യാറാക്കിയിട്ടുണ്ട്. അതിന്റെ ആമുഖത്തില്‍ ഡോ.എം. മുല്ലക്കോയ പറയുന്ന കാര്യങ്ങള്‍ ഇങ്ങനെ സംഗ്രഹിക്കാം:
ലക്ഷദ്വീപുകാരുടെ ഒരു പൊതുസ്വത്തായി കണക്കാക്കപ്പെടുന്ന റഹ്മാനി, പുതിയ തലമുറയ്ക്ക് നാവികശാസ്ത്രവിദ്യ പഠിപ്പിക്കാന്‍ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു. മാലികള്‍ എന്നറിയപ്പെട്ടിരുന്ന കപ്പിത്താന്മാര്‍ ഓടങ്ങള്‍ക്ക് (പായ്ക്കപ്പലുകള്‍) വഴികാട്ടിയായി പ്രവര്‍ത്തിച്ചത് ഈ വിദ്യ ഉപയോഗിച്ചാണ്. കേരളക്കരയില്‍നിന്ന് ദ്വീപുകളിലേക്ക് അവശ്യവസ്തുക്കള്‍ എത്തിച്ച് ജനജീവിതം സുസാധ്യമാക്കുകയും, അതുവഴി ദ്വീപുകളുമായുള്ള ‘പൊക്കിള്‍ക്കൊടി ബന്ധം’ നിലനിര്‍ത്തുകയും ചെയ്തത് ഓടങ്ങളാണ്. റഹ്മാനിയിലെ അറിവ് പള്ളികള്‍ മക്കയ്ക്ക് നേരെ (ഖിബ്ല) നിര്‍മിക്കുന്നതിനും ഗൃഹനിര്‍മാണത്തിനും പ്രയോജനകരമായിരുന്നു. കവരത്തി ദ്വീപുകാരനായ കുന്നിക്കുന്നി മാലിയുടെ റഹ്മാനി ഇംഗ്ലീഷിലേക്ക് പരിഭാഷപ്പെടുത്താന്‍ ഡോ. ലതിക വരദരാജന്‍ ഗ്രന്ഥകാരനെ ഏല്‍പ്പിച്ചു. ഈ പരിഭാഷയില്‍ കവരത്തിയിലെ ഓടം ഉടമസ്ഥനും കാരണവരുമായിരുന്ന കുട്ടി അമ്മദ് എന്ന ‘ഇക്കാക്ക’യുടെ സഹായം ഗ്രന്ഥകാരന് ലഭിച്ചു.
ചെറിയ റഹ്മാനി, വലിയ റഹ്മാനി എന്നിങ്ങനെ ഇതിന് രണ്ട് രൂപങ്ങള്‍ ഉണ്ടായിരുന്നു. നാവികശാസ്ത്രവിദ്യയും കാലാവസ്ഥാ വ്യതിയാനങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെട്ട വിഷയങ്ങളുമായിരുന്നു ചെറിയ റഹ്മാനിയില്‍ ഉള്‍ക്കൊള്ളിച്ചിരുന്നത്. സൂര്യന്‍, ചന്ദ്രന്‍, മേഘങ്ങള്‍, കാറ്റ്, കടല്‍ എന്നിവയിലെ മാറ്റങ്ങള്‍ക്കനുസരിച്ച് കാലാവസ്ഥാ വ്യതിയാനങ്ങള്‍ രേഖപ്പെടുത്തിയിരുന്നു. മോശമായ കാലാവസ്ഥയെ ‘കുണക്കേട്’ എന്നും അത്തരം ദിവസങ്ങളെ ‘എണ്ണം’ എന്നും വിളിച്ചിരുന്നു. വലിയ റഹ്മാനിയില്‍ ഓടം നിര്‍മാണത്തിന്റെ സാങ്കേതികവിദ്യയും, അതുമായി ബന്ധപ്പെട്ട കുമ്പ്, പായകള്‍, ദല്ല് തുടങ്ങിയവയുടെ അനുപാതങ്ങളും സുരക്ഷാ നടപടികളുമാണ് പ്രതിപാദിച്ചിരുന്നത്. കൂടാതെ, 12 രാശി നക്ഷത്രക്കൂട്ടങ്ങള്‍, 27 നക്ഷത്രക്കൂട്ടങ്ങള്‍, അറബ്യന്‍ സങ്കല്‍പ്പപ്രകാരമുള്ള ബുറൂജുകള്‍ (രാശികള്‍), സാഅത്തുകള്‍ (സമയക്രമം) തുടങ്ങിയ പരമ്പരാഗത വിജ്ഞാനങ്ങളും റഹ്മാനിയില്‍ ഉള്‍പ്പെടുത്തിയിരുന്നു. യാത്രയുടെ ദിശ നിര്‍ണ്ണയിക്കാന്‍ ‘കൗ കണക്കും’, ദൂരവും സമയവും കണ്ടെത്താന്‍ ‘ശാമകണക്കും’ ഉപയോഗിച്ചിരുന്നു.
നാവികശാസ്ത്രം പഠിച്ച മാലിമാര്‍ മധ്യാഹ്ന സൂര്യന്റെ ചെരിവ് (declination) ‘കമാന്‍’ എന്ന ഉപകരണം ഉപയോഗിച്ച് അളന്ന് തിട്ടപ്പെടുത്തിയിരുന്നു. ഇതിന് ‘ഉച്ച അളത്തം’ എന്ന് പറയുന്നു. കമാനെ ദ്വീപുകാര്‍ ‘കോല്‍പ്പലക’ എന്നും വിളിച്ചിരുന്നു. ഈ അളവുകള്‍ ‘നൂരി പട്ടിക’യിലെ (നാല് വര്‍ഷത്തെ സൂര്യന്റെ ചലനക്രമം രേഖപ്പെടുത്തിയ പട്ടിക) ഡിഗ്രിയുമായി താരതമ്യം ചെയ്ത് ഓടം എവിടെയെത്തിയെന്നും തുടര്‍ന്ന് ഏത് ദിശയിലേക്ക് യാത്ര തുടരണമെന്നും മാലി തീരുമാനിച്ചിരുന്നു. ലക്ഷദ്വീപില്‍ യന്ത്രവല്‍കൃത മത്സ്യബോട്ടുകളും കപ്പലുകളും സാധാരണമായതോടെ ഓടങ്ങളും, റഹ്മാനിയിലെ നാവികശാസ്ത്രവിദ്യ പഠിച്ചവരും ഇന്ന് ദുര്‍ലഭമായിരിക്കുന്നു. റഹ്മാനിയിലെ ഭാഷ പഴയ മലയാളമാണ്. ഇതിന്റെ ലിപി ആദ്യകാലത്ത് വട്ടെഴുത്തായിരുന്നു, പിന്നീട് അറബി-മലയാളം, ആധുനിക മലയാളം ലിപികളും ഇടകലര്‍ത്തി എഴുതിയ റഹ്മാനികളും നിലവില്‍ വന്നു. ‘റഹ്മാനി’ എന്ന വാക്ക് ‘അഹര്‍മാനം’ (പകല്‍ സമയത്ത് മാനം നോക്കി നടത്തുന്നത്) എന്ന വാക്കില്‍ നിന്ന് രൂപപ്പെട്ടതാകാം എന്നും ഗ്രന്ഥകാരന്‍ അഭിപ്രായപ്പെടുന്നു.ലക്ഷദ്വീപില്‍ ഇത്തരം അറിവുകള്‍ സമാഹരിച്ച് മറ്റ് പല പുസ്തകങ്ങളുമുണ്ട്. അതിന്റെ മലയാളം വിവര്‍ത്തനങ്ങളും ഉണ്ട്. ‘മര്‍ജാന്‍ – ലക്ഷദ്വീ ലെ പരമ്പരാഗതനാ വിക ശാസ്ത്ര പ0നം (ടി.ഐ.കുഞ്ഞി കില്‍ത്താന്‍)

ഉപസംഹാരം

അഹ്മദ് ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് ഫീ ഉസൂല്‍ ഇല്‍മ് അല്‍-ബഹര്‍ വ-അല്‍-ഖവാഇദ് എന്ന വിജ്ഞാനകോശം ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ നാവിക വൈദഗ്ധ്യത്തിന്റെ പരമോന്നതിയെ രേഖപ്പെടുത്തുന്നു. അറബ് സമുദ്രചരിത്രത്തിലെ ഈ അതുല്യമായ ഗ്രന്ഥം, നൂറ്റാണ്ടുകളായി കൈമാറിവന്ന വാമൊഴി പാരമ്പര്യത്തെയും അനുഭവജ്ഞാനത്തെയും ആദ്യമായി ഒരു ആധികാരിക ശാസ്ത്രീയ വിജ്ഞാനകോശമായി കോഡ് ചെയ്തു. ജ്യോതിശാസ്ത്രപരമായ (ചാന്ദ്ര ഭവനങ്ങള്‍, നക്ഷത്ര ഉയരം അളക്കല്‍) , കാലാവസ്ഥാപരമായ (മണ്‍സൂണ്‍ വ്യവസ്ഥകള്‍) , മാനേജ്‌മെന്റ്പരമായ (സിയാസാത്ത്) തത്വങ്ങളുടെയെല്ലാം സമന്വയമാണ് ഈ ഗ്രന്ഥം.
പോര്‍ച്ചുഗീസുകാരുടെ ആഗമനം ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ വ്യാപാര ശൃംഖലയുടെ ഘടനയെ തകര്‍ത്തെങ്കിലും, ഇബ്ന്‍ മാജിദിന്റെ ഗ്രന്ഥങ്ങള്‍ യൂറോപ്യന്‍ നാവിഗേഷന്‍ തത്വങ്ങളെ പരോക്ഷമായി സ്വാധീനിക്കുകയും, ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തിലെ നാവികര്‍ക്ക് യൂറോപ്യന്‍മാര്‍ക്ക് സാധിക്കാത്ത ഉയര്‍ന്ന സാങ്കേതിക വൈദഗ്ദ്ധ്യം ഉണ്ടായിരുന്നു എന്ന് ചരിത്രപരമായി സ്ഥാപിക്കുകയും ചെയ്തു. വാസ്‌കോ ഡ ഗാമയെ നയിച്ചത് ഇബ്ന്‍ മാജിദാണ് എന്ന കെട്ടുകഥ ആധുനിക പഠനങ്ങള്‍ നിരാകരിക്കുന്നതിലൂടെ, കിത്താബ് അല്‍-ഫവാഇദ് ഒരു മഹത്തായ സമുദ്ര സംസ്‌കാരത്തിന്റെ സ്വാതന്ത്ര്യവും വൈദഗ്ധ്യവും പ്രകടമാക്കുന്ന ശാസ്ത്രീയമായ ഒരു രേഖയായി നിലകൊള്ളുന്നു. ഈ ഗ്രന്ഥം ഇന്ത്യന്‍ മഹാസമുദ്രത്തെ ഒരു ലോക-സംവിധാനത്തിന്റെ കേന്ദ്രമായി നിലനിര്‍ത്തുന്നതില്‍ വഹിച്ച പങ്ക് വളരെ വലുതാണ്.