സ്ഥിരരൂപമാതൃക (Stereotype)

ഒരു പ്രത്യേക കൂട്ടം ആളുകളുടെ സ്വഭാവസവിശേഷതകൾ, ഗുണവിശേഷങ്ങൾ അല്ലെങ്കിൽ പെരുമാറ്റരീതികൾ എന്നിവയെക്കുറിച്ചുള്ള വ്യാപകമായി നിലനിൽക്കുന്നതും എന്നാൽ അമിതമായി ലളിതമാക്കിയതും സാമാന്യവൽക്കരിച്ചതുമായ വിശ്വാസമോ അനുമാനമോ ആണ് സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ. വംശം, ലിംഗഭേദം, പ്രായം, ലൈംഗിക ആഭിമുഖ്യം, ദേശീയത, മതം, തൊഴിൽ അല്ലെങ്കിൽ മറ്റേതെങ്കിലും സാമൂഹിക സവിശേഷതയുള്ള വിവിധ സാമൂഹിക വിഭാഗങ്ങൾക്ക് സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ ബാധകമാകാം.

സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളുടെ നിരവധി സ്വഭാവസവിശേഷതകൾ ഉണ്ട്.

ഒന്ന് സാമാന്യവൽക്കരണമാണ് (generalization). വ്യക്തിഗത വ്യത്യാസങ്ങൾ പരിഗണിക്കാതെ, ഒരു ഗ്രൂപ്പിലെ എല്ലാ അംഗങ്ങളും ഒരേ സ്വഭാവങ്ങളോ പെരുമാറ്റങ്ങളോ പങ്കിടുന്നുവെന്ന് സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ പലപ്പോഴും അനുമാനിക്കുന്നു.

സാമൂഹിക ഇടപെടലുകളുടെ സങ്കീർണ്ണതയെ ലളിതമാക്കുന്ന മാനസിക കുറുക്കുവഴികളായും (mental shortcuts) സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ പ്രവർത്തിക്കുന്നു, പക്ഷേ ഈ കുറുക്കുവഴികൾ പലപ്പോഴും ധാരണയിലും വിധിന്യായത്തിലും വികലതകളിലേക്ക് നയിക്കുന്നു.

സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ ബോധപൂർവ്വവും (നേരിട്ടുള്ള പക്ഷപാതം) അബോധപൂർവ്വവും (പരോക്ഷമായ പക്ഷപാതം) ആയി നിലനിൽക്കാം.

സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ സ്ഥിരതയുള്ളതാണ്. ഒരിക്കൽ രൂപപ്പെട്ടുകഴിഞ്ഞാൽ, പരസ്പരവിരുദ്ധമായ തെളിവുകൾക്കിടയിലും സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ മാറ്റത്തെ പ്രതിരോധിക്കും.

വ്യത്യസ്ത തരം സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ ഉണ്ട്:

പോസിറ്റീവ് സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ എന്നത് ഒരു ഗ്രൂപ്പിന് അനുകൂലമായ സ്വഭാവങ്ങൾ ആരോപിക്കുന്നവയാണ്. ഉദാഹരണത്തിന്, “ഏഷ്യക്കാർ ഗണിതത്തിൽ മിടുക്കരാണ്”. അഭിന്ദനരൂപമായി തോന്നുമെങ്കിലും, യാഥാർത്ഥ്യബോധമില്ലാത്ത പ്രതീക്ഷകൾ അടിച്ചേൽപ്പിക്കുകയോ വ്യക്തിത്വത്തെ വിലകുറച്ച് കാണിക്കുകയോ ചെയ്യുന്നതിനാൽ അവ എപ്പോഴും ദോഷകരമാണ്.

നെഗറ്റീവ് സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ എന്നത് ഒരു ഗ്രൂപ്പിന് പ്രതികൂലമായ സ്വഭാവങ്ങൾ ആരോപിക്കുന്ന വിശ്വാസങ്ങളാണ്. അത് മുൻവിധിയിലേക്കും വിവേചനത്തിലേക്കും നയിക്കുന്നു. ഉദാഹരണത്തിന് “പ്രായമായ ആളുകൾ സാങ്കേതികവിദ്യയിൽ മോശമാണ്”.

വിവരണാത്മക സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ ഒരു ഗ്രൂപ്പിലെ അംഗങ്ങൾ എങ്ങനെയുള്ളവരാണെന്ന് വിവരിക്കുന്നവയാണ്. ഉദാഹരണത്തിന്, “പുരുഷന്മാർ ആക്രമണകാരികളാണ്”.

നിർദ്ദേശകമായ സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ ആണ് മറ്റൊരു തരം. ഒരു ഗ്രൂപ്പിലെ അംഗങ്ങൾ എങ്ങനെയായിരിക്കണമെന്ന് ഇവ നിർദ്ദേശിക്കുന്നു. ഉദാഹരണത്തിന്, “സ്ത്രീകൾ ശുശ്രൂഷിക്കേണ്ടവരാണ്”.

സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ രൂപപ്പെടുന്നത് പല വഴികളിലൂടെയാണ്. സാമൂഹിക പഠനം (Social learning) എന്നത് സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ രൂപപ്പെടുന്ന ഒരു മാർഗമാണ്. കുടുംബം, സമപ്രായക്കാർ, മാധ്യമങ്ങൾ, സംസ്കാരം എന്നിവയിലൂടെ സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ പഠിക്കപ്പെടുന്നു. വർഗ്ഗീകരണം (categorization) മറ്റൊരു മാർഗമാണ്. സങ്കീർണ്ണത കുറയ്ക്കുന്നതിന് മനുഷ്യ മസ്തിഷ്കം സ്വാഭാവികമായും വിവരങ്ങൾ തരംതിരിക്കുന്നു, ഇത് പലപ്പോഴും അമിത സാമാന്യവൽക്കരണങ്ങൾക്ക് കാരണമാകുന്നു. സാംസ്കാരിക പ്രസരണം (cultural trasmission) സ്റ്റീരിയോറ്റൈപ് രൂപപ്പെടുന്ന മറ്റൊരു വഴിയാണ്. സാമൂഹിക മാനദണ്ഡങ്ങളും മൂല്യങ്ങളും സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളെ ശാശ്വതമാക്കുന്നു. ഓരോരുത്തരുടെയും അനുഭവത്തിലൂടെയും പല കഥകളിലൂടെയും സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ രൂപപ്പെടുന്നു. പരിമിതമായതോ പക്ഷപാതപരമോ ആയ വ്യക്തിപരമായ അനുഭവങ്ങൾ സാമാന്യവൽക്കരിക്കപ്പെടുന്ന വിശ്വാസങ്ങളിലേക്ക് നയിച്ചേക്കാം. അധികാരപക്ഷമായ സാംസ്കാരിക നിർമ്മിതി സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളെ നിർമ്മിക്കുന്നു, മറ്റൊരു രീതിയിൽ പറഞ്ഞാൽ അധികാരം നിലർത്താനുള്ള സാംസ്കാരികഉപാധി തന്നെ സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾടെ നിർമ്മിതിയായി മാറാം.

മനഃശാസ്ത്രപരമായ പല സംവിധാനങ്ങൾ സ്റ്റീരിയോടൈപ്പിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

സ്ഥിരീകരണ പക്ഷപാതം (confirmation bias) അത്തരമൊന്നാണ്. ആളുകൾ സാധാരണയായി അവരുടെ സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ സ്ഥിരീകരിക്കുന്ന വിവരങ്ങൾ ശ്രദ്ധിക്കുകയും അവയ്ക്ക് വിരുദ്ധമായ വിവരങ്ങൾ അവഗണിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

ആരോപണപിഴവ് (attribution error) മറ്റൊരു കാര്യമാണ്. വ്യക്തികളുടെ പെരുമാറ്റം അവരുടെ വ്യക്തിപരമായ സ്വഭാവങ്ങളേക്കാൾ അവരുടെ ഗ്രൂപ്പ് സവിശേഷതകളുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു എന്ന് ഇതിൽ പറയുന്നു.

മായികമായ പരസ്പരബന്ധം (illusory correlation) എന്നത് മറ്റൊരു കാര്യമാണ്. പരസ്പര ബന്ധമില്ലാത്ത കാര്യങ്ങൾ തമ്മിൽ ഒരു ബന്ധം കൊണ്ടുവരുന്നത് സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളെ ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നു.

സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളുടെ ഫലങ്ങൾ പലതാണ്. മുൻവിധിയും (prejudice) വിവേചനവുമാണ് (discrimination) പ്രധാന ഫലങ്ങൾ. സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ നെഗറ്റീവ് മനോഭാവങ്ങളിലേക്കും ഗ്രൂപ്പ് അംഗത്വത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കി വ്യക്തികളോടുള്ള അസമമായ പെരുമാറ്റത്തിലേക്കും നയിച്ചേക്കാം.

സ്റ്റീരിയോടൈപ്പ് ഭീഷണി മറ്റൊരു ഫലമാണ്. തങ്ങളുടെ ഗ്രൂപ്പിനെക്കുറിച്ചുള്ള സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളെക്കുറിച്ച് വ്യക്തികൾ ബോധവാന്മാരാകുമ്പോൾ, അവർ മോശം പ്രകടനം കാഴ്ചവച്ചേക്കാം. ഉത്കണ്ഠയോ സ്റ്റീരിയോടൈപ്പിനെ നിരാകരിക്കാനുള്ള സമ്മർദ്ദമോ കാരണം ആകാം. ഇത്.

തെറ്റായ പരസ്പരവിധിന്യായം (interpersonal misjudgement) എന്നത് മറ്റൊരു ഫലമാണ്.
സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ മറ്റുള്ളവരുടെ വ്യക്തിത്വത്തെക്കുറിച്ചുള്ള കൃത്യമായ ധാരണയെ തടസ്സപ്പെടുത്തുന്ന ഒന്നാണെന്നാണ് ഇതിൽ പറയുന്നത്.

സ്വയം നിറവേറ്റുന്ന പ്രവചനങ്ങൾ (self fulfilling prophecy) മറ്റൊരു ഫലമാണ്. സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള പ്രതീക്ഷകൾ സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളെ സ്ഥിരീകരിക്കുന്ന രീതിയിൽ പെരുമാറാൻ വ്യക്തികളെ സ്വാധീനിച്ചേക്കാം.

സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ ഇല്ലാതാക്കുന്നതിന് നിരവധി മാർഗങ്ങളുണ്ട്.

വിദ്യാഭ്യാസവും അവബോധവും അത്തരമൊരു മാർഗമാണ്. വിമർശനാത്മക ചിന്ത പഠിപ്പിക്കുകയും വൈവിധ്യമാർന്ന വീക്ഷണകോണുകളിലേക്കുള്ള സമ്പർക്കം പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുക.

പല ഗ്രൂപ്പുകളുമായുള്ള സമ്പർക്കത്തിനു (intergroup contact) സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളെ തകർക്കാൻ കഴിയും. വ്യത്യസ്ത ഗ്രൂപ്പുകളിലെ അംഗങ്ങളുമായുള്ള പോസിറ്റീവ് ഇടപെടലുകൾ സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ കുറയ്ക്കും.

അനുമാനങ്ങളെ വെല്ലുവിളിക്കുന്നത് (challenging assumptions) മറ്റൊരു മാർഗമാണ്. വ്യക്തികളെ അവരുടെ പക്ഷപാതങ്ങളെ ചോദ്യം ചെയ്യാനും നേരിടാനും പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുക.

മാധ്യമ പ്രാതിനിധ്യം മുൻവിധികളെ തകർക്കാൻ സഹായിക്കും. സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളെ പ്രതിരോധിക്കാൻ ഗ്രൂപ്പുകളുടെ വൈവിധ്യമാർന്നതും കൃത്യവുമായ ചിത്രീകരണങ്ങൾ മാധ്യമങ്ങൾ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കണം.

ചുരുക്കത്തിൽ, വൈജ്ഞാനിക കുറുക്കുവഴികളാകാമെങ്കിലും, സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ പലപ്പോഴും യാഥാർത്ഥ്യത്തെ വളച്ചൊടിക്കുകയും ദോഷകരമായ പക്ഷപാതങ്ങൾ നിലനിർത്തുകയും ചെയ്യുന്നു. സഹാനുഭൂതി, തുല്യത, സാമൂഹിക ഐക്യം എന്നിവ വളർത്തിയെടുക്കുന്നതിന് അവയുടെ മാനസിക അടിസ്ഥാനം മനസ്സിലാക്കുന്നത് നിർണായകമാണ്.

മുൻവിധി (Prejudice)

ഒരു വ്യക്തിയെയോ ഗ്രൂപ്പിനെയോ വസ്തുവിനെയോ കുറിച്ചുള്ള മുൻധാരണയോടെയുള്ള വിധിന്യായങ്ങൾ, മനോഭാവങ്ങൾ അല്ലെങ്കിൽ അഭിപ്രായങ്ങൾ എന്നിവയെ സൂചിപ്പിക്കുന്ന മനഃശാസ്ത്രപരവും സാമൂഹികവുമായ ഒരു ആശയമാണ് മുൻവിധി. പലപ്പോഴും ഇതിനു മതിയായ അറിവോ ന്യായവാദമോ തെളിവുകളോ ഉണ്ടാകില്ല. ഈ വിധിന്യായങ്ങൾ സാധാരണയായി സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ, വൈകാരിക പക്ഷപാതങ്ങൾ (emotional biases), സമൂഹത്തിൽ നിന്ന് പഠിക്കുന്ന കാര്യങ്ങൾ എന്നിവയെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ളതാണ്.. മിക്കപ്പോഴും നെഗറ്റീവ് പക്ഷപാതങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു എന്നിരുന്നാലും അനുകൂലമോ പ്രതികൂലമോ ആയ മനോഭാവങ്ങളായി ഇവ പ്രകടമാകാം

മുൻവിധിയുടെ പ്രധാന ആശയം അതിന്റെ മുൻധാരണയോടെയുള്ള സ്വഭാവമാണ്. നേരിട്ടുള്ള അനുഭവമോ വസ്തുതാപരമായ അടിസ്ഥാനമോ ഇല്ലാതെ മുൻവിധി രൂപപ്പെടുന്നു. വിമർശനാത്മകമായോ യുക്തിസഹമായോ വിലയിരുത്തപ്പെടാത്ത അനുമാനങ്ങൾ ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

സ്റ്റീരിയോടൈപ്പിംഗ് മറ്റൊരു സ്വഭാവമാണ്. മുൻവിധികൾ പലപ്പോഴും സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളിൽ നിർമ്മിച്ചവയാണ്. അവ ഒരു പ്രത്യേക കൂട്ടം ആളുകളെക്കുറിച്ചുള്ള (ഉദാ. വംശം, ലിംഗഭേദം, മതം, ദേശീയത അല്ലെങ്കിൽ പ്രായം എന്നിവയെ അടിസ്ഥാനമാക്കി) അമിതമായി ലളിതമാക്കിയതും സാമാന്യവൽക്കരിച്ചതുമായ വിശ്വാസങ്ങളാണ്.

മുൻവിധിയുടെ മറ്റൊരു സ്വഭാവമാണ് ഇതിന്റെ വൈകാരികഘടകം. മുൻവിധിയിൽ ഭയം, കോപം അല്ലെങ്കിൽ വെറുപ്പ് പോലുള്ള വൈകാരിക പ്രതികരണവും ഉൾപ്പെടുന്നു. ഒരു വ്യക്തി മറ്റുള്ളവരെ എങ്ങനെ കാണുന്നുവെന്നതിനെയും അവരുമായി എങ്ങനെ ഇടപഴകുന്നുവെന്നതിനെയും ഇത്‌ സ്വാധീനിക്കുന്നു.

ഇതിന് പെരുമാറ്റപരമായ പ്രത്യാഘാതങ്ങളുമുണ്ട്. മുൻവിധി വിവേചനപരമായ പെരുമാറ്റത്തിലേക്ക് നയിച്ചേക്കാം. ഒരു ഗ്രൂപ്പിൽ അംഗമാണ് എന്നതിനെ അടിസ്ഥാനമാക്കി ഒരാളെ അന്യായമായി പരിഗണിക്കുന്നു.

മാറ്റത്തോടുള്ള പ്രതിരോധം (resilience to change) ഇതിന്റെ മറ്റൊരു സവിശേഷതയാണ്. മുൻവിധികൾ പലപ്പോഴും പുതിയ തെളിവുകളെയോ അനുഭവങ്ങളെയോ പ്രതിരോധിക്കും, കാരണം അവ സാമൂഹിക മാനദണ്ഡങ്ങൾ, ശിക്ഷണം, വ്യക്തിഗത മാനസിക സംവിധാനങ്ങൾ എന്നിവയിൽ ആഴത്തിൽ വേരൂന്നിയതാണ്.

മുൻവിധികൾ വിവിധ രൂപങ്ങളിൽ പ്രകടമാകാം. വംശീയ മുൻവിധി (racial prejudice) വർഗ്ഗത്തെയോ വംശീയതയെയോ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള പക്ഷപാതത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ലിംഗ മുൻവിധി ലിംഗപരമായ റോളുകളുമായും പ്രതീക്ഷകളുമായും ബന്ധപ്പെട്ട പക്ഷപാതത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. മതപരമായ മുൻവിധിയിൽ വ്യക്തികളോടുള്ള അവരുടെ മതവിശ്വാസങ്ങളെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള ശത്രുതയോ പക്ഷപാതമോ ഉൾപ്പെടുന്നു. പ്രായാധിക്യത്തെ മുൻനിർത്തി വ്യക്തികളോടുള്ള മുൻവിധിയും കാണപ്പെടാറുണ്ട്. സാമൂഹിക സാമ്പത്തിക നിലയെ അടിസ്ഥാനമാക്കിയുള്ള പക്ഷപാതമോ വിവേചനമോ വർഗ്ഗീയത എന്നാ രീതിയിൽ കാണപ്പെടുന്നു.

മുൻവിധി വിശദീകരിക്കുന്ന നിരവധി മനഃശാസ്ത്ര സിദ്ധാന്തങ്ങളുണ്ട്.

സോഷ്യൽ ഐഡന്റിറ്റി തിയറി അത്തരമൊരു സിദ്ധാന്തമാണ്. ആളുകൾക്ക് അവരുടെ ഗ്രൂപ്പ് അംഗത്വത്തിൽ നിന്ന് ഒരു സ്വത്വ ബോധവും ആത്മാഭിമാനവും ലഭിക്കുന്നു, ഇത് സ്വന്തം ഗ്രൂപ്പിലെ അംഗങ്ങളോടുള്ള പക്ഷപാതത്തിനും പുറത്തുള്ള ഗ്രൂപ്പുകളിലെ അംഗങ്ങളോടുള്ള മുൻവിധിക്കും കാരണമാകും.

റിയലിസ്റ്റിക് കോൺഫ്ളിക്റ്റ് തിയറി മറ്റൊരു സിദ്ധാന്തമാണ്. ജോലി, പാർപ്പിടം, അധികാരം പോലുള്ള ദുർലഭമായ വിഭവങ്ങൾക്കായുള്ള മത്സരത്തിൽ നിന്നാണ് മുൻവിധി ഉണ്ടാകുന്നത് എന്ന് ഇത് വിശദീകരിക്കുന്നു.

ധാരണാപരമായ പക്ഷപാതങ്ങളും (cognitive biases) മുൻവിധിയെ വിശദീകരിക്കുന്നു. വിവരങ്ങൾ പ്രോസസ്സ് ചെയ്യുന്നതിന് വർഗ്ഗീകരണം പോലുള്ള മാനസിക കുറുക്കുവഴികളെ മനുഷ്യർ ആശ്രയിക്കുന്നു. ഈ കുറുക്കുവഴികൾ അമിത ലളിതവൽക്കരണത്തിലേക്കും സ്റ്റീരിയോടൈപ്പിംഗിലേക്കും നയിച്ചേക്കാം.

മറ്റുള്ളവരിലേക്ക് പ്രക്ഷേപണം ചെയ്യപ്പെടുന്ന നിരാശത അല്ലെങ്കിൽ അരക്ഷിതാവസ്ഥ പോലുള്ള ആന്തരിക സംഘർഷങ്ങളിൽ നിന്നാണ് മുൻവിധി ഉണ്ടാകുന്നതെന്ന് സൈക്കോഡൈനാമിക് സിദ്ധാന്തങ്ങൾ പറയുന്നു.

കുടുംബം, സമപ്രായക്കാർ, മാധ്യമങ്ങൾ, സമൂഹം എന്നിവയിൽ നിന്നുള്ള നിരീക്ഷണം, അനുകരണം, ശക്തിപ്പെടുത്തൽ എന്നിവയിലൂടെയാണ് മുൻവിധി പഠിക്കുന്നതെന്ന് സോഷ്യൽ ലേണിംഗ് തിയറി വിശദീകരിക്കുന്നു.

മുൻവിധിയുടെ ഫലങ്ങൾ പലതാണ്.
ലക്ഷ്യമിടുന്ന വ്യക്തികളിലോ ഗ്രൂപ്പുകളിലോ ഇത് മാനസിക ക്ലേശം, ആത്മാഭിമാനം കുറയൽ, അവസരങ്ങൾ കുറയൽ, വ്യവസ്ഥാപരമായ ദോഷങ്ങൾ എന്നിവയിലേക്ക് നയിക്കുന്നു. സമൂഹത്തെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം ഇത് സാമൂഹിക വിഭജനത്തിനും സംഘർഷത്തിനും അസമത്വം നിലനിർത്തുന്നതിനും കാരണമായേക്കാം.
കുറ്റവാളികളെ സംബന്ധിച്ചിടത്തോളം ഇത് അജ്ഞത ശക്തിപ്പെടുത്തുന്നതിനും ഇടുങ്ങിയ കാഴ്ചപ്പാടുകൾ കാരണം വ്യക്തിപരമായ വളർച്ച പരിമിതമാക്കുന്നതിനും കാരണമാകുന്നു.

മുൻവിധി കുറയ്ക്കുന്നതിന് നിരവധി മാർഗങ്ങളുണ്ട്. ആദ്യത്തേത് വിദ്യാഭ്യാസമാണ്. വൈവിധ്യമാർന്ന ഗ്രൂപ്പുകളെക്കുറിച്ചുള്ള അവബോധവും ധാരണയും വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നത് ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

വ്യത്യസ്ത ഗ്രൂപ്പുകൾ തമ്മിലുള്ള പോസിറ്റീവ് ഇടപെടലുകൾ മുൻവിധി കുറയ്ക്കുമെന്ന് സമ്പർക്കസിദ്ധാന്തം (contact hypothesis) പറയുന്നു.

ധാരണാപരമായ പുനഃക്രമീകരണം (cognitive restructuring) മുൻവിധി കുറയ്ക്കുന്നതിനുള്ള മറ്റൊരു മാർഗമാണ്. സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളെയും പക്ഷപാതപരമായ ചിന്തകളെയും വെല്ലുവിളിക്കുന്നതും മാറ്റുന്നതും ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

സഹാനുഭൂതി വികസനം (empathy development) മറ്റൊരു മാർഗമാണ്. അനുകമ്പ വളർത്തുന്നതിനു വേണ്ടി മറ്റുള്ളവരുടെ കാഴ്ചപ്പാട് സ്വീകരിക്കാൻ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതു ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

സ്ഥാപനപരമായ മാറ്റങ്ങൾ (institutional changes) കൊണ്ട് വരുന്നത് മുൻവിധി കുറയ്ക്കാൻ സഹായിക്കും. വ്യവസ്ഥാപരമായ വിവേചനം പരിഹരിക്കുന്നതിനുള്ള നയങ്ങൾ നടപ്പിലാക്കുന്നതിലൂടെയാണ് ഇത് സാധിക്കുന്നത്.

മുൻവിധി എന്നത് വ്യക്തിഗതവും സാമൂഹികവുമായ പ്രാധാന്യമുള്ള സങ്കീർണ്ണവും ബഹുമുഖവുമായ ഒരു പ്രതിഭാസമാണ്. ഈ കാരണമാണ് അതിന്റെ പഠനത്തെയും ലഘൂകരണത്തെയും മനഃശാസ്ത്രത്തിലും സാമൂഹിക ശാസ്ത്രങ്ങളിലും ഒരു നിർണായക ശ്രദ്ധാകേന്ദ്രമാക്കുന്നത്.

വിവേചനം (Discrimination)

സാമൂഹിക മനഃശാസ്ത്രത്തിൽ വിവേചനം എന്നത്, വംശം, ലിംഗഭേദം, പ്രായം, മതം, ലൈംഗിക ആഭിമുഖ്യം, സാമൂഹിക സാമ്പത്തിക നില എന്നിങ്ങനെയുള്ള ഒരു പ്രത്യേക സാമൂഹികവിഭാഗങ്ങളിലെ അംഗത്വത്തെ അടിസ്ഥാനമാക്കി വ്യക്തികളോടുള്ള അന്യായമായ അല്ലെങ്കിൽ നിഷേധാത്മകമായ പെരുമാറ്റത്തെ സൂചിപ്പിക്കുന്നു. ഉദാഹരണത്തിന്, തുല്യ യോഗ്യതകൾ ഉണ്ടായിരുന്നിട്ടും, വംശീയത കാരണം മാത്രം ഒരാളെ ഒരു സ്ഥാനത്തു നിയമിക്കാൻ വിസമ്മതിക്കുന്നത് വിവേചനമാണ്.

മുൻവിധി നെഗറ്റീവ് മനോഭാവങ്ങൾ വികാരങ്ങൾ എന്നിവയെ ഉൾക്കൊള്ളുമ്പോൾ, സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളിൽ സാമാന്യവൽക്കരിച്ച വിശ്വാസങ്ങൾ ഉൾപ്പെടുമ്പോൾ, വിവേചനം മറ്റുള്ളവർക്ക് ദോഷം വരുത്തുന്ന യഥാർത്ഥ പെരുമാറ്റങ്ങളെയും പ്രവർത്തനങ്ങളെയും സൂചിപ്പിക്കുന്നു.

നിരവധി മാനസിക, സാമൂഹിക, സന്ദർഭോചിത ഘടകങ്ങൾ വിവേചനത്തെ സ്വാധീനിക്കുന്നു. സാമൂഹിക വർഗ്ഗീകരണം (social categorization) അത്തരത്തിലുള്ള ഒന്നാണ്. ആളുകളെ വേർതിരിച്ചു അകംഗ്രൂപ്പുകളിലേക്കും (ingroup) പുറംഗ്രൂപ്പുകളിലേക്കും (outgroup) തരംതിരിക്കുന്ന പ്രവണതയാണിത്. ഇത് ഗ്രൂപ്പിലെ പക്ഷപാതത്തിലേക്കു നയിക്കുന്നു.
പെരുമാറ്റത്തെ സ്വാധീനിക്കാൻ കഴിയുന്ന ഗ്രൂപ്പുകളെക്കുറിച്ചുള്ള അമിതമായി ലളിതമാക്കിയ സാമാന്യവൽക്കരണങ്ങളായ സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ വിവേചനത്തിന് കാരണമാണ്. പരോക്ഷമായ, അബോധമായ സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകൾ പോലും വിവേചനപരമായ പ്രവർത്തനങ്ങളിലേക്ക് നയിച്ചേക്കാം. ഒരു ഗ്രൂപ്പിനോടുള്ള നെഗറ്റീവ് മനോഭാവങ്ങളെയോ വികാരങ്ങളെയോ പരാമർശിക്കുന്ന മുൻവിധി വിവേചനപരമായ പെരുമാറ്റത്തെ പ്രചോദിപ്പിക്കും. സാമൂഹിക മാനദണ്ഡങ്ങളോടുള്ള അനുരൂപീകരണവും (conformity to social norms) വിവേചനത്തിലേക്ക് നയിച്ചേക്കാം. ഗ്രൂപ്പ് മാനദണ്ഡങ്ങളുമായോ സമപ്രായക്കാരുടെ പെരുമാറ്റവുമായോ പൊരുത്തപ്പെടുന്നതിനാൽ ആളുകൾ വിവേചനം കാണിച്ചേക്കാം. കർക്കശമായ വിശ്വാസങ്ങളും അധികാരത്തോടുള്ള അനുസരണയുമുള്ള സ്വേച്ഛാധിപത്യ വ്യക്തിത്വം (authoritarian personality) ഉള്ളവർ മുൻവിധിയും വിവേചനപരമായ പെരുമാറ്റങ്ങളും കാണിക്കാനുള്ള സാധ്യത കൂടുതലാണ്. ഗ്രൂപ്പുകൾ തമ്മിലുള്ള മത്സരം (intergroup competition) മറ്റൊരു ഘടകമാണ്. ജോലി, പാർപ്പിടം, പദവി എന്നിങ്ങനെയുള്ള വിഭവങ്ങൾക്കായുള്ള മത്സരം വിവേചനത്തിന് കാരണമാകും. സ്ഥാപനപരവും ഘടനാപരവുമായ ഘടകങ്ങളും വിവേചനത്തിന് കാരണമാകുന്നു. ചില സംഘടനകളുടെയും സിസ്റ്റങ്ങളുടെയും നയങ്ങളിലും പ്രയോഗങ്ങളിലും വിവേചനം ഉൾപ്പെടാം.

സാമൂഹിക അസമത്വവും അനീതിയും വിശദീകരിക്കാൻ ഇത് സഹായിക്കുന്നതിനാൽ വിവേചനം മനസ്സിലാക്കുന്നത് നിർണായകമാണ്. പക്ഷപാതം കുറയ്ക്കുന്നതിനും സമത്വം പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിനും മനഃശാസ്ത്രജ്ഞരെ ഇത് അനുവദിക്കുന്നു. ഗ്രൂപ്പ് ഡൈനാമിക്സ് വ്യക്തിഗത പെരുമാറ്റത്തെ എങ്ങനെ സ്വാധീനിക്കുന്നു എന്ന് ഇത് വെളിപ്പെടുത്തുന്നു. പൊതുനയം, വിദ്യാഭ്യാസം, ജോലിസ്ഥലത്തെ രീതികൾ എന്നിവയെ ഇത് സ്വാധീനിക്കുന്നു.

വിവേചനത്തിന്റെ നിരവധി ഫലങ്ങളുണ്ട്. വ്യക്തികളിൽ ഇത് ഉത്കണ്ഠ, വിഷാദം, ആത്മാഭിമാനക്കുറവ്, സമ്മർദ്ദവുമായി ബന്ധപ്പെട്ട രോഗങ്ങൾ, വിദ്യാഭ്യാസം, തൊഴിൽ, പാർപ്പിടം എന്നിവയിലെ അവസരങ്ങൾ കുറയൽ തുടങ്ങിയ ശാരീരിക-മാനസികാരോഗ്യ പ്രശ്‌നങ്ങൾക്ക് കാരണമാകും. ഗ്രൂപ്പുകളിൽ, ഇത് പാർശ്വവൽക്കരണത്തിനും സാമൂഹിക ഒഴിവാക്കലിനും കാരണമാകും. ഗ്രൂപ്പിന്റെ ഫലപ്രാപ്തി കുറയുന്നതിനും, ഗ്രൂപ്പുകൾ തമ്മിലുള്ള സംഘർഷത്തിനും വിഭജനത്തിനും ഇത്‌ കാരണമാകും. സാമൂഹികമായി നോക്കുമ്പോൾ മനുഷ്യ ശേഷിയുടെയും ഉൽപ്പാദനക്ഷമതയുടെയും നഷ്ടത്തിനും സാമൂഹിക അശാന്തിയും പിരിമുറുക്കവും, വ്യവസ്ഥാപരമായ അസമത്വവും സാമ്പത്തിക അസമത്വവും ഉണ്ടാക്കുന്നതിനും ഇത്‌ കാരണമാകും.

സാമൂഹിക മനഃശാസ്ത്രജ്ഞർ വിവേചനത്തെക്കുറിച്ചുള്ള അവരുടെ ധാരണ പല മേഖലകളിലും പ്രയോഗിക്കുന്നു. വിദ്യാഭ്യാസ മേഖലയിൽ, ബുള്ളിയിങ് (bullying) വിരുദ്ധ പരിപാടികൾ രൂപകൽപ്പന ചെയ്യുക, എല്ലാവരെയും ഉൾക്കൊള്ളുന്ന ക്ലാസ് റൂം പരിതസ്ഥിതികൾ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുക, അധ്യാപനത്തിലും നയങ്ങളിലും പക്ഷപാതം കുറയ്ക്കുക എന്നിവ ഉൾപ്പെടുന്നു. വൈവിധ്യ പരിശീലനം, പക്ഷപാതം കുറയ്ക്കുന്നതിനുള്ള പരിപാടികൾ വികസിപ്പിക്കുക, ന്യായമായ റിക്രൂട്ട്‌മെന്റും പ്രമോഷൻ രീതികളും പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുക എന്നിവ ജോലിസ്ഥലത്തുള്ള ഇതിന്റെ പ്രയോഗങ്ങളിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു. ആരോഗ്യ സംരക്ഷണത്തിൽ, ചികിത്സയിലും പരിചരണ വിതരണത്തിലും വംശീയവും ലിംഗപരവുമായ പക്ഷപാതങ്ങളെ അഭിസംബോധന ചെയ്യുക, എല്ലാവർക്കും ഒരുപോലെയുള്ള പരിചരണം പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുക എന്നിവ ഉൾപ്പെടുന്നു. നിയമത്തിന്റെയും നയത്തിന്റെയും മേഖലയിൽ, വിവേചന വിരുദ്ധ നിയമങ്ങളും പൗരാവകാശ നയങ്ങളും സമൂഹത്തെ അറിയിക്കുക, സാമൂഹിക-മനഃശാസ്ത്രപരമായ തെളിവുകൾ ഉപയോഗിച്ച് നിയമപരമായ കേസുകളെ പിന്തുണയ്ക്കുക എന്നിവ ഉളപ്പെടുന്നു. സ്റ്റീരിയോടൈപ്പുകളെ വെല്ലുവിളിക്കുകയും ഉൾപ്പെടുത്തലിനെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്ന കാമ്പെയ്‌നുകൾ സൃഷ്ടിക്കുന്നതിലൂടെ മാധ്യമമേഖലയിലും ഇത്‌ ഉപയോഗിക്കാം.

സാമൂഹിക സ്വാധീനം (Social influence)

വ്യക്തികളുടെ ചിന്തകളെയും വികാരങ്ങളെയും പെരുമാറ്റങ്ങളെയും മറ്റുള്ളവർ എങ്ങനെ ബാധിക്കുന്നു എന്നതിനെക്കുറിച്ചുള്ള വിശാലമായ മനഃശാസ്ത്ര ആശയമാണ് സാമൂഹിക സ്വാധീനം. മാനദണ്ഡങ്ങൾ, റോളുകൾ, അധികാര വ്യക്തികൾ, മറ്റുള്ളവരുടെ സാന്നിധ്യം, അവരുടെ പ്രവൃത്തികൾ എന്നിങ്ങനെയുള്ള സാമൂഹിക ഘടകങ്ങൾ ആളുകളെ എങ്ങനെ സ്വാധീനിക്കുന്നു എന്ന് ഇത് ഉൾക്കൊള്ളുന്നു. സാമൂഹിക സ്വാധീനം എന്നത് സാമൂഹിക മനഃശാസ്ത്രത്തിലെ ഒരു കേന്ദ്ര പഠന മേഖലയാണ്.

സാമൂഹിക സ്വാധീനത്തിന്റെ മൂന്നു തരങ്ങൾ ഉണ്ട്. അനുവർത്തനം (conformity), അനുസരണം (compliance), വിധേയത്വം (obediance) എന്നിവയാണ് അവ.

ഒരു ഗ്രൂപ്പിന്റെ സ്വഭാവവുമായി പൊരുത്തപ്പെടാൻ വ്യക്തികൾ അവരുടെ പെരുമാറ്റമോ വിശ്വാസങ്ങളോ മാറ്റുമ്പോഴാണ് അനുവർത്തനം സംഭവിക്കുന്നത്. ഇത് പലപ്പോഴും യഥാർത്ഥമോ ഗ്രഹിച്ചതോ ആയ സമ്മർദ്ദം മൂലമാണ് സംഭവിക്കുന്നത്.

മറ്റൊരു വ്യക്തിയുടെ നേരിട്ടുള്ള അഭ്യർത്ഥനയാൽ പ്രേരിപ്പിക്കപ്പെടുന്ന പെരുമാറ്റത്തിലെ മാറ്റത്തെ അനുസരണം (compliance) സൂചിപ്പിക്കുന്നു. വ്യക്തി ആന്തരികമായി അഭ്യർത്ഥനയോട് യോജിക്കുന്നുവെന്ന് ഇതിനർത്ഥമില്ല.

വിധേയത്വം (obediance) എന്നത് സാമൂഹികസ്വാധീനത്തിന്റെ ഒരു രൂപമാണ്, അതിൽ ഒരു വ്യക്തി ഒരു അധികാരവ്യക്തിയുടെ നേരിട്ടുള്ള ഉത്തരവുകളോ കൽപ്പനകളോ പിന്തുടരുന്നു. സംശയാസ്പദമായ പ്രവർത്തനങ്ങൾ നടത്താൻ ആവശ്യപ്പെടുമ്പോൾ പോലും ആളുകൾ പലപ്പോഴും അധികാരവ്യക്തികളുമായി എങ്ങനെ പൊരുത്തപ്പെടുന്നുവെന്ന് സ്റ്റാൻലി മിൽഗ്രാമിന്റെ വിധേയത്വപരീക്ഷണങ്ങൾ തെളിയിച്ചു.

ചിലപ്പോൾ, ഒരു ചെറിയ ഗ്രൂപ്പിനോ വ്യക്തിക്കോ ഭൂരിപക്ഷത്തെ സ്വാധീനിക്കാൻ കഴിയും. ഇത് സംഭവിക്കണമെങ്കിൽ, ന്യൂനപക്ഷം സ്ഥിരതയുള്ളവരും ആത്മവിശ്വാസമുള്ളവരും വ്യക്തമായ ഒരു ബദൽ കാഴ്ചപ്പാട് നൽകുന്നവരുമായിരിക്കണം.പ്രതിബദ്ധതയുള്ള ഒരു ന്യൂനപക്ഷം ആരംഭിക്കുന്ന സാമൂഹിക പ്രസ്ഥാനങ്ങളോ മാതൃകാ മാറ്റങ്ങളോ ഉദാഹരണമാണ്.

സാമൂഹിക സ്വാധീനത്തെ ബാധിക്കുന്ന നിരവധി സംവിധാനങ്ങളും ഘടകങ്ങളും ഉണ്ട്. അവയിൽ ചിലത് താഴെപ്പറയുന്നവയാണ്.

സാമൂഹിക മാനദണ്ഡങ്ങൾ (social norms) ആണ് അവയിൽ ഒന്ന്. ഒരു പ്രത്യേക സാമൂഹിക സാഹചര്യത്തിൽ എങ്ങനെ പെരുമാറണം എന്നതിനെക്കുറിച്ചുള്ള നിയമങ്ങളോ പ്രതീക്ഷകളോ ആണ് സാമൂഹിക മാനദണ്ഡങ്ങൾ. ഇവ വ്യക്തമായവ (നിയമങ്ങൾ, നയങ്ങൾ) അല്ലെങ്കിൽ പരോക്ഷമായവ (സാംസ്കാരിക ആചാരങ്ങൾ) ആകാം.

ഗ്രൂപ്പ് ചലനാത്മകത (group dynamics) മറ്റൊരു ഘടകമാണ്. ഗ്രൂപ്പിന്റെ വലുപ്പം, ഐക്യം, അധികാരവും ശക്തിയും, സാംസ്കാരിക സന്ദർഭം, വ്യക്തിഗത ഘടകങ്ങൾ എന്നിവ ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

ഗ്രൂപ്പിന്റെ വലിപ്പം ആണ് മറ്റൊരു ഘടകം. ചെറിയ ഗ്രൂപ്പുകൾക്ക് സ്വാധീനം കുറവായിരിക്കാം, അതേസമയം വലിയ ഗ്രൂപ്പുകൾക്ക് കൂടുതൽ സ്വാധീനം ചെലുത്താൻ കഴിയും. ഏകകണ്ഠമായ ഒരു ഗ്രൂപ്പ് അനുരൂപതയെ പ്രേരിപ്പിക്കാൻ സാധ്യതയുണ്ട്. എല്ലാവരും അംഗീകരിക്കുന്ന ഒരു അധികാര വ്യക്തിയുടെ സാന്നിധ്യം പലപ്പോഴും അനുസരണയും വിധേയത്വവും വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നു.

കൂട്ടായ സംസ്കാരങ്ങൾ (collective cultures) ഗ്രൂപ്പ് ഐക്യത്തിന് പ്രാധാന്യം നൽകുകയും അനുരൂപത പ്രകടിപ്പിക്കാൻ കൂടുതൽ സാധ്യതയുണ്ട്. വ്യക്തിഗത സംസ്കാരങ്ങൾ (individualistic cultures) സ്വാതന്ത്ര്യത്തെ വിലമതിക്കുകയും അനുരൂപതയെ ചെറുക്കുകയും ചെയ്തേക്കാം.

ആത്മാഭിമാനം, അറിവ്, ആത്മവിശ്വാസം എന്നിവയാണ് ഇതിൽ ഉൾപ്പെട്ടിരിക്കുന്ന വ്യക്തിപരമായ ഘടകങ്ങൾ. താഴ്ന്ന ആത്മാഭിമാനമുള്ള ആളുകൾ സാമൂഹിക സ്വാധീനത്തിന് കൂടുതൽ സാധ്യതയുള്ളവരായിരിക്കാം. കൂടുതൽ അറിവോ വൈദഗ്ധ്യമോ ഉള്ളവർക്ക് അനുരൂപീകരണത്തെയും വിവര സ്വാധീനത്തെയും എതിർക്കാൻ കഴിയും.

വിവിധ മേഖലകളിൽ സാമൂഹിക സ്വാധീനം നിർണായക പങ്ക് വഹിക്കുന്നു.

മാർക്കറ്റിംഗിലും പരസ്യത്തിലും, ഉപഭോക്തൃ പെരുമാറ്റത്തെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിന് അനുസരണ സാങ്കേതിക വിദ്യകൾ പ്രയോജനപ്പെടുത്തുന്നത് ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

പൊതുനയത്തിൽ, പുനരുപയോഗം, വാക്സിനേഷൻ തുടങ്ങിയ സാമൂഹിക അനുകൂല പെരുമാറ്റങ്ങളെ പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നതിന് മാനദണ്ഡ സന്ദേശങ്ങൾ ഉപയോഗിക്കുന്നത് ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

വിദ്യാഭ്യാസ മേഖലയിൽ, പോസിറ്റീവ് ഫലങ്ങൾക്കായി സഹകരണ പഠനത്തെയും സമപ്രായക്കാരുടെ സ്വാധീനത്തെയും പ്രോത്സാഹിപ്പിക്കുന്നത് ഇതിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

സാമൂഹിക പ്രസ്ഥാനങ്ങളുടെ കാര്യത്തിൽ: സാമൂഹിക മാറ്റം നടപ്പിലാക്കുന്നതിന് ന്യൂനപക്ഷ സ്വാധീനം പ്രയോജനപ്പെടുത്തുന്നത് ഇതിന്റെ പ്രയോഗത്തിൽ ഉൾപ്പെടുന്നു.

സാമൂഹിക സ്വാധീനത്തെ വിശദീകരിക്കുന്ന പ്രധാന സിദ്ധാന്തങ്ങളിൽ സാമൂഹിക ആഘാത (social impact) സിദ്ധാന്തവും ഇരട്ട പ്രക്രിയ (dual process) സിദ്ധാന്തവും ഉൾപ്പെടുന്നു. സ്വാധീനത്തിന്റെ അളവ് അതിന്റെ ശക്തി, അതിനു എടുക്കുന്ന സമയം, സ്വാധീനിക്കപ്പെടുന്നവരുടെ എണ്ണം എന്നിവയെ ആശ്രയിച്ചിരിക്കുന്നുവെന്ന് സാമൂഹിക ആഘാത സിദ്ധാന്തം നിർദ്ദേശിക്കുന്നു.
ഉപരിപ്ലവമായ പ്രോസസ്സിംഗ് (അനുരൂപത), ആഴത്തിലുള്ള വൈജ്ഞാനിക ഇടപെടൽ (പ്രേരണ) എന്നിവയുടെ വ്യത്യസ്തമായ സ്വാധീനം പഠിക്കുന്നു ഇരട്ട-പ്രക്രിയ സിദ്ധാന്തങ്ങൾ.

ഗ്രൂപ്പുകൾക്കുള്ളിൽ വ്യക്തികൾ എങ്ങനെ ഇടപഴകുന്നു, സാമൂഹിക മാനദണ്ഡങ്ങളോട് എങ്ങനെ പ്രതികരിക്കുന്നു, അധികാരവും സമപ്രായക്കാരുടെ ബന്ധങ്ങളും എങ്ങനെ നമ്മെ നയിക്കുന്നു, എന്നൊക്കെ മനസ്സിലാക്കുന്നതിന് സാമൂഹിക സ്വാധീനം മനസ്സിലാക്കേണ്ടത് അത്യാവശ്യമാണ്.